زهرا محمودی

مذاکرات آمریکا و طالبان؛ ابعاد و سناریوها

حصول به توافق احتمالی میان آمریکا و طالبان بدون دست یابی به اجماع عمومی در افغانستان، تنها به عنوان راه ­حل کوتاه مدت محسوب خواهد شد و در بلند مدت نتایج کاربردی و جامع برای آحاد جامعه افغانستان نخواهد داشت.

هادی نیوز: با انتخاب زلمی خلیل­زاد به عنوان نمایندۀ ویژۀ ایالات متحده برای صلح افغانستان در ماه سپتامبر ۲۰۱۸ (شهریور ۱۳۹۷)، مذاکرات آمریکا با طالبان به صورت رسمی آغاز شد. تاکنون پنج دور از مذاکرات رسمی میان ایالات متحده و طالبان در دوحه و ابوظبی برگزار شده است و طرفین به پیشرفت در مذاکرات و چارچوب کلی صلح تأکید کردند. هم­زمان، دولت افغانستان همواره به عدم حضور نمایندگانش در این گفتگوها اعتراض کرده است. با عنایت به ادامه مذاکرات آمریکا-‌‌طالبان و تأثیرگذاری این گفتگوها بر آینده سیاسی افغانستان، نوشتار حاضر به تبیین و تحلیل وضعیت فعلی طالبان در افغانستان، دلایل روی آوردن آمریکا و طالبان به مذاکره، بررسی وضعیت مذاکرات دوره­ای آمریکا-طالبان تا به امروز، نقش مذاکرات مستقل آمریکا-طالبان بر تضعیف جایگاه دولت افغانستان و بررسی احتمالات و سناریوهای آتی مترتب بر مذاکرات مذکور می­پردازد.

۱) وضعیت فعلی طالبان در افغانستان

طالبان به­ عنوان نیرومندترین گروه شورشی در افغانستان توانسته است با استفاده از جایگاه قومی و قدرت نظامی خود و نیز ضعف دولت کابل، طی سال­های اخیر همواره بر دامنه مناطق تحت نفوذ خود بیفزاید و باعث بروز ناامنی و درگیری در کشور شود. در ماه­های گذشته شاهد حضور نظامیان این گروه در قندوز، بغلان، غزنی، ننگرهار و سایر شهرهای افغانستان بوده ­ایم. استراتژی طالبان در سال ­های گذشته نشان داده است که این گروه با پیشبرد هم­زمان گسترش نفوذ و افزایش تهدیدات در قالب عملیات ­های نظامی، خواستار نمایش قدرت­ خود به دولت افغانستان و نیروهای خارجی به خصوص آمریکا می­باشد. طالبان می­خواهد نشان دهد که ترسیم آینده افغانستان بدون در نظر گرفتن این گروه، نتیجه­ ای جز درگیری، بی­ثباتی و ناامنی در پی نخواهد داشت. در همین قالب است که طالبان در فرودین ۱۳۹۸ و در حالی که مذاکرات صلح با آمریکا و نیز گفتگوهای موسوم به بین الافغانی را با احزاب و گروه­های سیاسی افغانستان برگزار نموده و ادامه آن­ها را مدنظر دارد، اقدام به اعلام آغاز عملیات بهاری‌ با عنوان “الفتح” علیه نیروهای امنیتی افغانستان، اشغال‌گران خارجی و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) به رهبری آمریکا نمود که البته با واکنش منفی دولت کابل و ایالات متحده مواجه گردید. این در حالی است که طالبان در گفتگوهای صلح با آمریکا از موضع ضعف عمل نکردند و برخلاف طرف مقابل، برای ادامه روند مذاکره عجله­ ای نداشته و قدم به قدم پیش می­روند. با انتخاب «ملاعبدالغنی برادر» به عنوان مسؤل کمیسیون سیاسی طالبان در دوحه و مذاکره کننده اصلی این گروه، وزن هیأت طالبان در مذاکرات با طرف آمریکایی افزوده شد.

طالبان به عنوان نیرومندترین گروه شورشی در افغانستان توانسته است با استفاده از جایگاه قومی و قدرت نظامی خود و نیز ضعف دولت کابل، طی سال های اخیر همواره بر دامنه مناطق تحت نفوذ خود بیفزاید و باعث بروز ناامنی و درگیری در کشور شود

۲) دلایل روی آوردن آمریکا و طالبان به مذاکره

ایالات متحده از آغاز جنگ افغانستان و سقوط دولت طالبان گمان میکرد که توانسته است با شکست این گروه، به اهداف شعار خود در مبارزه با تروریسم در افغانستان دست یابد. با توجه به این ارزیابی اشتباه بود که کاخ سفید تصمیم به آغاز جنگ دیگری، این بار در عراق گرفت. اما طالبان طی گذشت چند سال توانست با تجدید قوا و از طریق عملیات های نظامی، ضمن وارد کردن هزینه های هنگفت مالی و جانی به آمریکاییها، بر مناطق تحت کنترل و نفوذ خود در افغانستان بیفزاید. ایالات متحده با مشاهده چنین وضعیتی در دوران ریاست جمهوری «باراک اوباما»، موضوع مذاکرات با طالبان را مطرح کرد و برای پیشبرد این روند، دفتر سیاسی این گروه در قطر با موافقت آمریکا تأسیس شد. کاخ سفید در ابتدا تصمیم به افزایش نیروهای آمریکا در افغانستان گرفت اما در ادامه متوجه شد که این موضوع نه تنها دستاوری برای آنها ندارد ، بلکه با گسترش دامنه عملیات طالبان، بر تعداد کشته های آمریکایی افزوده میشود. در آن زمان و به دلیل عدم تمایل طالبان به مذاکره با دولت افغانستان در زمان ریاست جمهوری «حامد کرزی» و نیز عدم پذیرش خروج نیروهای خارجی از افغانستان به عنوان شرط طالبان برای مذاکره با آمریکا، اوباما نتوانست به نتایج مدنظرش از طریق مذاکره با طالبان برسد. با انتخاب «دونالد ترامپ» و اعلام استراتژی دولت او در قبال افغانستان، مقابله و تضعیف طالبان مدنظر آمریکا قرار گرفت، اما واشنگتن با مشاهده افزایش هزینه های مالی و جانی{کشته شدن حدود ۲۴۰۰ سرباز آمریکایی و هزینه ۱/۰۷ تریلیون دلاری ایالات متحده در این جنگ(۲)} و عدم دستیابی به اهدافش، موضوع مذاکره مستقیم با طالبان را در پیش گرفت. در شرایط کنونی، آمریکا تصمیم استراتژیک خود مبنی بر کاهش نیروها در افغانستان را گرفته است، با اینحال سیاست ایالات متحده در قبال افغانستان دچار نوعی سردرگمی است؛ در حالی که «ترامپ» مدتی قبل گزینه خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان (و سوریه) را مطرح کرد، اما سنای آمریکا با این طرح مخالفت نمود. به هر حال، گزینه حضور صفر آمریکا در افغانستان بعید به نظر میرسد چرا که واشنگتن در قالب مبارزه با تررویسم، به حضور اطلاعاتی در افغانستان ادامه داده و به آموزش نیروهای افغان ادامه خواهد داد. طالبان در طرفِ مقابلِ آمریکا در مذاکرات صلح قرار دارد. این گروه از زمان آغاز زمزمه های مذاکره از سال ۲۰۰۹، تصمیم به گفتگو با طرف آمریکایی گرفت. در حقیقت، طالبان طی ۱۸ سالی که از جنگ افغانستان میگذرد، متوجه شد هرچند کنترل برخی مناطق کشور را در اختیار دارد، اما برای همیشه نمی‌تواند صرفاً از طریق نظامی به اهداف خود دست یابد. لذا با اعتقاد به این موضوع که مشکل اصلی افغانستان حضور نیروهای خارجی است که در نهایت، منجر به نوشتن قانون اساسی و برپایی حکومتی وابسته در این کشور شده است. طالبان در این قالب، دولت افغانستان را به دلیل عدم مشروعیت و نیز وابستگی به آمریکا جهت اقدام برای خروج نیروهای خارجی، توانمند و صالح نمیداند. به همین دلیل معتقد است که برای دستیابی به اهدافش باید با آمریکا مذاکره کند.\

با انتخاب «دونالد ترامپ» و اعلام استراتژی دولت او در قبال افغانستان، مقابله و تضعیف طالبان مدنظر آمریکا قرار گرفت، اما واشنگتن با مشاهده افزایش هزینه¬های مالی و جانی{کشته شدن حدود 2400 سرباز آمریکایی و هزینه 1/07 تریلیون دلاری ایالات متحده در این جنگ} و عدم دستیابی به اهدافش، موضوع مذاکره مستقیم با طالبان را در پیش گرفت

۳) بررسی وضعیت مذاکرات دوره­ای آمریکا-طالبان

اولین نشست میان دیپلمات‌های آمریکا و نمایندگان طالبان در تاریخ ۱۲ اکتبر سال ۲۰۱۸ در دوحه قطر برگزار شد؛ نشست دوم ۱۶ نوامبر سال ۲۰۱۸ در همین شهر برگزار گردید. خواسته های طالبان در این مذاکرات عبارت بودند از: خروج نیروهای خارجی از افغانستان، حذف نام این گروه از لیست سیاه گروه های تروریستی سازمان ملل و آمریکا، ارائه تضمین توسط سازمان ملل و سازمان همکاری اسلامی جهت عملی شدن توافقات صلح، آزادی زندانیان طالبان از زندان. آمریکا نیز بر ضرورت تأمین اهدافی مانند برگزاری مذاکره میان طالبان و دولت کابل و نیز برقراری آتش بس در افغانستان تأکید نمود. دور اول و دوم گفتگوهای طالبان و آمریکا در دوحه بدون دستیابی به نتایج خاصی پایان پذیرفت. دور سوم گفتگوهای طالبان و آمریکا در ابوظبی در ۱۷ دسامبر سال ۲۰۱۸ برگزار شد. در این دور از مذاکرات صلح، نمایندگانی از طالبان، نمایندگان آمریکا و نمایندگانی از کشورهای پاکستان، عربستان و امارات شرکت داشتند. آمریکا هدف این دور از گفتگوها را پایان جنگ افغانستان و زمینه‌سازی برای آغاز مذاکرات صلح میان خود افغان‌ها مطرح نمود. طالبان در نشست ابوظبی از آمریکا خواستند که زمان و مراحل خروج نیروهایش از افغانستان را مشخص کند، رهبران طالبان از فهرست سیاه سازمان ملل و آمریکا خارج نمایند، زندانیان طالبان را آزاد کند و دفتر طالبان در قطر را به رسمیت بشناسد. خبرگزاری «رویترز» به نقل از منابع طالبان گزارش داد که «زلمی خلیل زاد» از نمایندگان طالبان خواسته تا روی یک آتش‌بس شش ماهه توافق کند و نمایندگان خود را برای یک دولت موقتی که احتمالاً در پی توافق با طالبان ایجاد خواهد شد معرفی نمایند. نمایندگان طالبان در نشست ابوظبی با نمایندگان آمریکا مطرح کردند که اگر دولت‌های عربستان، امارات و پاکستان ضمانت بدهند که رهبری دولت موقت را گروه طالبان معرفی کند، این گروه آتش‌بس شش ماهه را بپذیرد.(۲) با انتشار این اخبار، دولت افغانستان به شدت با طرح موضوع تشکیل دولت موقت مخالفت کرد. در گفتگوهای ابوظبی، هیئت طالبان به صورت جدی خواهان ارائه زمان بندی خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان بودند اما طرف آمریکایی اجابت این درخواست را منوط به دولت افغانستان نمود. با توجه به اصرار طالبان به خواسته هایشان و برخورد آمریکایی ها با آن ها، نشست سه روزه ابوظبی بدون رسیدن به توافق خاصی پایان پذیرفت.

نمایندگان طالبان در نشست ابوظبی با نمایندگان آمريكا مطرح کردند که اگر دولت‌های عربستان، امارات و پاکستان ضمانت بدهند که رهبری دولت موقت را گروه طالبان معرفی کند، این گروه آتش‌بس شش ماهه را بپذیرد

چهارمین دور گفتگوها نیز در ۱۹ ژانویه سال ۲۰۱۹ در دوحه قطر برگزار شد. پنجمین دور مذاکرات در ۲۵ فوریه ۲۰۱۹ آغاز شد. در دور پنجم مذاکراتِ دوحه، قرار بر گفتگو در خصوص مسائل ذیل بود: خروج نیروهای خارجی، تضمین طالبان در خصوص اینکه از خاک افغانستان حمله یا تهدیدی علیه منافع آمریکا و متحدانش صورت نمی پذیرد. آتش بس میان دولت و طالبان، مذاکره میان دولت و طالبان که همواره مورد مخالفت این گروه واقع شده است. «شیرمحمدعباس استانکزی»، سرپرستی نمایندگان مذاکره کننده طالبان را در این دور از مذاکرات صلح برعهده داشت. در کنار «استانکزی»، «ملاعبدالغنی برادر» نیز بر کار هیأت مذاکره کننده نظارت می کرد. «ملابرادر» در حلقه اصلی تصمیم گیری طالبان قرار داشته و جایگاهش یک رده پایین تر از رهبر طالبان می باشد. این در حالی بود که «ملابرادر» در گذشته تحت تعقیب آمریکا بود و حتی به عنوان هدف شکار هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی محسوب می شد، اما با نظر مساعد آمریکا در پنجمین دور گفتگوهای صلح حضور پیدا کرد و با «خلیل زاد» ناهار کاری صرف کرد. در مذاکرات مطرح شد که احتمالاً طرفین راه حل بینابینی پیش بگیرند که طبق آن هیأتی از برخی از اعضای دولت و هم تعدادی از افرادی که پیشینه مذاکره با طالبان دارند یا مورد وثوق طالبان هستند، تشکیل شود و به نمایندگی از دولت با این گروه مذاکره کند. طالبان در دور پنجم، بر خروج نیروهای آمریکا تأکید دارند اما «خلیل‌زاد» به راه‌حل همه یا هیچ معتقد است؛ به این معنا که یا در خصوص همه موارد در  جزئیات به توافق برسیم یا هیچ توافقی صورت نگیرد. اما طالبان طبق انچه دستورالعمل دو ماده ای خارجی و داخلی می خواند، معتقد است که اول بایستی موارد خارجی یعنی: موضوع خروج نیروها و ارائه تضمین به عدم استفاده از خاک افغانستان جهت تهدید منافع آمریکا و متحدانش مورد حل و فصل قرار بگیرد و سپس در خصوص موارد داخلی که شامل گفتگو با دولت کابل و آتش بس است، مذاکرات پیش برده شود. در ضمن، بایستی ابتدا در خصوص یک جدول زمانی خروج به توافق برسیم. در مقابل، آمریکا معتقد است در هر مورد از گفتگوها باید از آتش‌بس و گفتگو با دولت کابل حرف بزنیم. در نهایت و با پایان دور پنجم گفتگوها، بحث در ارتباط با موضوعات مربوط به جدول زمانی خروج نیروهای آمریکا لاینحل ماند و به دور بعدی مذاکرات موکول گردید، اما طرفین در مورد مباره با تررویسم و قطع رابطه طالبان با القاعده به تفاهم رسیدند. شایان ذکر است که موارد مذکور همگی در حد پیشرفت در مذاکرات مطرح شدند و لذا سندی تحت عنوان توافق میان آمریکا و طالبان در این دور از نشست ها نیز ایجاد و تأیید نگردید.

خواسته های طالبان در این مذاکرات عبارت بودند از: خروج نیروهای خارجی از افغانستان، حذف نام این گروه از لیست سیاه گروه های تروریستی سازمان ملل و آمريكا، ارائه تضمین توسط سازمان ملل و سازمان همکاری اسلامی جهت عملی شدن توافقات صلح، آزادی زندانیان طالبان از زندان

۴) نقش مذاکرات مستقل آمریکا-طالبان بر تضعیف جایگاه دولت افغانستان

از زمان طرح موضوع گفتگوی صلح با طالبان در سال ۲۰۰۹، این گروه بارها بر عدم تمایل به مذاکره با دولت کابل تأکید کرده و معتقد است دولت، نماینده واقعی مردم افغانستان نمی­باشد. به همین دلیل، در پنج دور مذاکرات رسمی میان آمریکا و طالبان در ابوظبی و دوحه، دولت افغانستان نتوانسته است در نشست­ها شرکت نماید. در مقابل، حکومت کابل تأکید می‌کندکه نتایج نشست طالبان- آمریکا را با توجه به این‌که نظر نمایندگان دولت و کشورهای منطقه در آن لحاظ نشده است، نخواهد پذیرفت. «اشرف غنی»، اواخر نوامبر ۲۰۱۸ به منظور اعلام آمادگی دولت برای شرکت در گفتگوهای صلح و تلاش دیپلماتیک برای آوردن طالبان بر سر میز مذاکره، دستور تشکیل تیم مذاکره کننده ۱۲ نفره تحت عنوان «شورای مصالحه» را صادر کرد. اما طالبان اعلام کردند که حاضر به گفت‌ وگو با نمایندگان دولت افغانستان نیستند. طالبان تنها زمانی با دولت مذاکره خواهند کرد که بر سر تاریخ دقیق خروج نیروهای نظامی آمریکا با آنها توافق شده باشد. اما آمریکایی‌ها معتقدند عملی شدن توافقات آن‌ها با طالبان مشروط به برقراری آتش­بس و گفت ‌وگوهای بین‌الافغانی است. به هر حال، دولت و شورای عالی صلح افغانستان درمورد احتمال جای‌گزینی مذاکرات مستقیم واشنگتن-طالبان به‌جای روند رسمی صلح بین‌الافغانی نگران هستند. درحالی که دولت افغانستان یکی از دو طرف جنگ در کشور است، لذا اگر طالبان با دولت مذاکره نکنند، مذاکرات صلح به بن­بست ­خورده و به نتایج مطلوب دست پیدا نخواهد کرد. در ضمن دولت کابل باید در زمینه حذف نام طالبان از لیست سیاه سازمان ملل متحد، درخواستی را به این سازمان ارائه دهد. طالبان باید در نظر داشته باشد که دولت کابل یک واقعیتی است که مردم افغانستان آن را انتخاب کرده‌اند و نادیده انگاشتن آن مشکلی را حل نخواهد کرد.

با پایان دور پنجم گفتگوها، بحث در ارتباط با موضوعات مربوط به جدول زمانی خروج نیروهای آمريكا لاینحل ماند و به دور بعدی مذاکرات موکول گردید، اما طرفین در مورد مباره با تررویسم و قطع رابطه طالبان با القاعده به تفاهم رسیدند

۵) سناریوهای محتمل در ارتباط با مذاکرات صلح آمریکا-طالبان

سناریوهای محتمل در خصوص مذاکرات صلح آمریکا-طالبان شامل موارد زیر است:

۱-۵) ادامه روند کنونی مذاکرات آمریکا-طالبان تا زمان دست­یابی به اهداف دو طرف: با توجه به وجود اختلافات عمده میان طالبان و امریکا در خصوص موضوعاتی نظیر زمان و نحوه خروج نیروهای خارجی از افغانستان، آتش­ بس میان طالبان و دولت کابل، عدم تمایل طالبان جهت مذاکره با دولت، حصول توافق در قالب مذاکرات آمریکا-طالبان در کوتاه مدت محتمل بنظر نمی­ رسد، به همین دلیل شاهد ادامه روند کنونی مذاکرات تا زمان دست­یابی به اهداف دو طرف خواهیم بود.

۲-۵) موفقیت مذاکرات صلح آمریکا-طالبان:یکی از سناریوهای محتمل در خصوص نتایج مذاکرات آمریکا و طالبان این است که گفتگوهای مذکور در نهایت، به نتایج موردنظر طرفین برسد و از طریق دست­یابی به توافق رسمی بین­ المللی در ارتباط با موضوع صلح افغانستان که مورد تأیید سازمان ملل متحد نیز قرار می­ گیرد، به پایان برسد. هم­چنان­که طرفین مذاکره درخصوص عدم استفاده از خاک افغانستان توسط گروه ­های تروریستی برای ضربه زدن به منافع ایالات متحده و متحدانش و نیز خروج نیروهای خارجی به تفاهم رسیده ­اند. طرف آمریکایی عزم خود را جزم کرده است که تا زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۲۰، بتواند از طریق دستیابی به توافق سیاسی با طالبان، از این موضع به عنوان ابزار تبلیغاتی برای ترامپ استفاده نماید. البته موفقیت مذاکرات صلح میان آمریکا-طالبان، لزوماً به معنای پایان خشونت و ناامنی در افغانستان نخواهد بود؛ چرا که مهم­ترین معضل افغانستان، اختلافات سیاسی داخلی و نبود اجماع ملی است. «زلمای خلیل­زاد» با هدف تأمین منافع ایالات متحده، روند گفتگوها را عجولانه پیگیری می­کند و طالبان نیز در راستای تأمین اهداف خود در مذاکرات فعال هستند که الزاماً دربرگیرنده منافع تمامی شهروندان افغانستان با هر جنسیت، قومیت و گرایش سیاسی نخواهد بود. در چنین شرایطی، حصول به توافق بدون دست­یابی به اجماع عمومی، تنها به عنوان راه ­حل کوتاه مدت محسوب می­گردد و نتایج کاربردی و جامع برای آحاد جامعه افغانستان در بلند مدت نخواهدداشت.

طرف آمریکایی عزم خود را جزم کرده است که تا زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال 2020، بتواند از طریق دستیابی به توافق سیاسی با طالبان، از این موضع به عنوان ابزار تبلیغاتی برای ترامپ استفاده نماید. البته موفقیت مذاکرات صلح میان آمریکا-طالبان، لزوماً به معنای پایان خشونت و ناامنی در افغانستان نخواهد بود

۳-۵) شکست مذاکرات صلح امریکا و طالبان: چنان­چه امریکا در ارتباط با زمان و تعداد نیروهایی که قرار است از افغانستان خارج شوند، مواضع طالبان را لحاظ نکند و طالبان نیز آتش ­بس مدنظر آمریکایی­ها را برقرار ننماید، یا اینکه دولت افغانستان با مشاهده ادامه عدم حضور نمایندگان ش در مذاکرات صلح آمریکا و طالبان اقدام به خراب­کاری یا ایجاد چالش در روند مذاکرات نماید، شاهد شکست جریان مذاکرات کنونی صلح امریکا و طالبان خواهیم بود. در این صورت، احتمال گسترش فعالیت داعش با همکاری امریکا در برابر طالبان، افزایش عملیات­ های نظامی طالبان، همکاری طالبان با کشورهای منطقه در برابر امریکا افزایش خواهد یافت. در ضمن، با توجه به اینکه طالبان، مشکل اصلی افغانستان را اشغال و نیز حکومت وابسته با اشغال­گران می­دانند، لذا بعید است در صورت شکست مذاکرات طالبان و امریکا، این گروه بخواهد گفتگوهای صلح بین‌الافغانی را پیگیری کند. اگر اکنون شاهد پیگیری گفتگوهای صلح بین ­الافغانی هستیم به این دلیل است که از نظر طالبان، این گفتگوها در مسیر موازی با مذاکرات صلح پیش می­روند و نه در جهت متعارض با آن.

 

منابع

۱-Amadeo, Kimberly(march 15 2019),”Afghanistan war cost, timeline and economic impact”, available : https://www.thebalance.com/cost-of-afghanistan-war-timeline-economic-imp...

۲- Sediqi, Abdul Qadir (January 26, 2019), “Foreign troops to quit Afghanistan in 18 months under draft deal: Taliban sources”, available: https://www.reuters.com/article/us-usa-afghanistan-draft/foreign-troops-...

تبیین