عراق و لبنان، در هفته‌های گذشته شاهد اعتراضات گسترده مردمی به مشکلات اقتصادی و فساد در حکومت بودند. اعتراض هایی که در هر دو کشور از مسیر طبیعی خود خارج شد و در عراق رنگ خون گرفت. در این میان، گروهی از رسانه‌های بین‌المللی و برخی از گروه‌ها در این دو کشور، تلاش کردند تا اعتراضات عمومی را متوجه نفوذ ایران در منطقه و مخالفت با اثرگذاری تهران در سیاست این کشورها توصیف کنند. در همین راستای در خصوص دورنمای بحران های اخیر عراق و لبنان بصیرت گفتگویی با «حسن هانی زاده» کارشناس مسائل غرب آسیا انجام داده است که در ادامه می خوانید.
 
بصیرت: مدتی است عراق و لبنان صحنه اعتراضات است. خواسته مردم معترض در این دو کشور بطور مشخص چیست؟
- مطالبات مردم عراق و لبنان هر چند در ظاهر مشابه هم هستند و هدف آن بهبود وضع معیشتی و مقابله با فساد ورانت خواری است اما در نهایت هر دو، محور مقاومت را هدف قرار داده اند. تظاهرات عراق ابتدا با شعار مقابله با فساد اداری بود توسط عوامل حزب بعث منحله و عناصر خارجی به خشونت کشیده شد و منجر به جان باختن 130 تن شد که هدف از این کشتارها ایجاد تقابل بین قبایل عراق که ویژگی قبیله ای آن بر موسسات مدنی و حزبی غلبه دارد. عناصر حزب بعث در هر دو طرف یعنی هم بین تظاهر کنندگان  وهم در بین نیروهای امنیتی نفوذ کرده تا خشونت ها را تشدید کنند. کشته شدن بیش از 130 نفر و خشونت های غیر قابل توجیه تظاهر کنندگان در ترور برخی از رهبران و مقامات عصائب اهل الحق و حشد الشعبی و تیر اندازی کور برخی نیروهای پلیس به سوی تظاهر کنندگان به خوبی نشان می دهد که تظاهرات از مدتها قبل سازماندهی شده است.
گزارش ها نشان می دهد که عزت ابراهیم الدوری نائب رئیس به اصطلاح شورای فرماندهی عراق و معاون سابق صدام دیکتاتور معدوم عراق در طول یک سال اخیر 3 بار با مقامات سفارت آمریکا در عراق دیدار کرده است. این دیدارها که در استان الانبار انجام شد ظاهرا برای ترتیب دادن یک بحران اجتماعی، ایجاد آشوب، نا کار آمد جلوه دادن دولت عراق و انتقال قدرت از اکثریت به اقلیت سرکوب گر توافقاتی صورت گرفت. از این رو تظاهرات عراق همراه با خشونت دو سویه بود و پس از یک وقفه کوتاه مجددا از سر گرفته شد و شعارها شکل طائفه ای به خود گرفت و مرجعیت را به صورت مستقیم هدف قرار داد. رسانه های غربی و عربی نیز به صورتی هماهنگ در تشدید خشونت های عراق نقش دارند و تلاش می کنند تا از رهگذر ارائه تحلیل های جهت دار، ایران، مرجعیت و دولت شیعی عراق را مقصر این بحران تلقی کنند. این بحران اجتماعی و تظاهرات در عراق کاملا هدفمند است و هدف آن تغییر ساختار حکومتی و قطع نفوذ ایران و کاهش نفوذ مرجعیت در این کشور است. زیرا در این تظاهرات هیچ شعاری علیه آمریکا، عربستان و رژیم صهیونیستی مطرح نشد.
بصیرت: آیا اعتراضات در این دو کشور شباهتی با یکدیگر دارند؟
- شباهت هایی میان تظاهرات عراق و لبنان وجود دارد؛ هر دو خواهان اصلاحات اساسی وریشه ای در نظام اداری، مبارزه جدی با فساد ورانت خواری هستند اما در عمل عوامل داخلی و خارجی در هر دو تظاهرات نقش اساسی ایفا می کنند. در لبنان جریان های ضدمقاومت و نیز عربستان و آمریکا در ایجاد هیجان کاذب در میان جوانان لبنانی نقش دارند. پس از اسارت سعد الحریری نخست وزیر لبنان در سال 2017 میلادی توسط محمد بن سلمان ولیعهد عربستان فاصله سعد الحریری با رژیم آل سعود افزایش یافت. سعد الحریری به تدریج سیاست مستقل تری در برابر عربستان اتخاذ کرد و به صورتی تاکتیکی به جریان 8 مارس نزدیک شد و از این رو آمریکا و عربستان کمک های مالی خود را به لبنان قطع کردند. دولت سعد الحریری و شخص وی که زمانی محبوب ترین دولت ها و شخصیت ها نزد آمریکا و عربستان تلقی می شدند مورد بی مهری قرار گرفتند .لذا بحران مالی از همان سال در لبنان آغاز شد زیرا بودجه لبنان بستگی مستقیم به کمک مالی خارجی دارد و بدون این کمک ها دولت لبنان قادر به ارائه خدمات رفاهی برای مردم لبنان نیست. از این رو مطالبات رفاهی مردم به تدریج به سمت موضوع استعفای دولت سعد الحریری و بر گزاری انتخابات زود هنگام هدایت شد. سمیر جعجع رهبر القوات اللبنانیه و ولید جنبلاط رهبر دروزی های این کشور تظاهرکنندگان را به طرح شعار استعفای دولت و برگزاری انتخابات آزاد و زودهنگام پارلمانی تشویق کردند .سعد الحریری نخست وزیر با کمک میشل عون رئیس جمهوری یک طرح اضطراری برای برون رفت از بحران اقتصادی فعلی ارائه داد .اما تظاهر کنندگان همچنان در پی سرنگونی دولت الحریری و برگزاری انتخابات آزاد اصرار دارند که هدف از آن به قدرت رساندن فواد سنیوره نخست وزیر سابق و نزدیک به آمریکا و عربستان است.
بصیرت: تفاوت های اعتراضات در این دو کشور چیست؟
- تفاوت تظاهرات لبنان و عراق در این است که حجم توطئه در عراق به دلیل بافت قبیله ای عراق خطرناک تر و عملیاتی تر است و احتمال می رود که به یک در گیری خونین طولانی مدت و سر انجام جنگ داخلی منجر شود. شعارهای تظاهر کنندگان عراقی اندک اندک رنگ و بوی سیاسی به خود گرفته و عناصر حزب بعث در هدایت برخی جوانان به سمت اتهام زنی علیه ایران نقش دارند. تظاهر کنندگان اخیرا نیروهای ایرانی را به تیر اندازی علیه تظاهر کنندگان  عراقی متهم می کنند و در لبنان نیز برخی جریان های سیاسی وابسته به عربستان و آمریکا نیروهای حزب الله را به حمله به تظاهر کنندگان متهم می کنند. تفاوت دیگر این است که ارتش لبنان که از همه طوایف موجود تشکیل شده با احتیاط بیشتری با تظاهرکنندگان بر خورد می کند و تا آنجایی که امکان دارد از اعمال خشونت خودداری می کند. تظاهرات لبنان در پاره ای موارد به شیوه های فانتزی و طرح شعارهای طنز متمایل می شد و این امر از بروز خشونت های غیر قابل توجیه جلوگیری کرد. طبیعی است فشارها در لبنان بر دولت سعد الحریری برای استعفا و برگزاری انتخابات زودهنگام در راستای جریان سازی گسترده علیه حزب الله و جریان 8 مارس و یک دست کردن پارلمان آینده ادامه خواهد یافت. اما سخنرانی های معقول و منطقی سید حسن نصرالله دبیر کل حزب الله لبنان که تظاهر کنندگان را به پرهیز از خشونت دعوت می کند تاثیر خود را بر تظاهرکنندگان باقی گذاشته است.
بصیرت: سیدحسن نصرالله دبیر کل حزب الله لبنان به نوعی از دولت حمایت کرد. تحلیل شما از این موضع حزب الله چیست؟
- حمایت سید حسن نصرالله از دولت سعد الحریری ناشی از این امر است که سید حسن نصرالله منافع ملت لبنان را فراتر از منافع حزبی می داند و همه را به اتخاذ یک سازوکار مناسب برای برون رفت از بحران فعلی دعوت می کند. دلیل این امر این است که دبیر کل حزب الله احساس می کند که سعد الحریری از عربستان و آمریکا فاصله گرفته و تلاش دارد تا از تشدید شکاف های سیاسی جلو گیری کند. نظر دبیر کل حزب الله این است که باید به این دولت فرصت داد تا با استفاده از امکانات بومی و سازوکارهای داخلی بتواند بحران اجتماعی لبنان را مهار کند. اما نباید فراموش کرد که فشارها در داخل و خارج بر دولت سعد الحریری برای زیر سوال بردن توانمندی دولت و اتهام زنی علیه حزب الله و جریان 8 مارس ادامه خواهد یافت.
بصیرت: کشورها و رژیم های بیگانه مثل آمریکا، عربستان و رژیم صهیونیستی چه موضع و عملکردی نسبت به این اعتراضات دارند؟
- آمریکا، عربستان و رژیم صهیونیستی با استفاده از نفوذ خود بر فراکسیون های پارلمان و جریان های سیاسی و طوایف لبنان تلاش دارند تا دولت سعد الحریری را سرنگون و فواد سنیوره را به قدرت برسانند. فواد سنیوره یکی از شخصیت های لبنانی نزدیک به آمریکا و عربستان و مورد قبول اتحادیه عرب است و در طیف مخالفان حزب الله قرار دارد. در مجموع حوادث عراق و لبنان اگر چه با تفاوت های کمی همراه است اما در نهایت محور مقاومت، دولت شیعه عراق، حزب الله و جریان 8 مارس و در نهایت نفوذ ایران بر این دو کشور را هدف قرار داده است.
بصیرت: دولت لبنان و عراق چقدر توان دارند که به مطالبات مردمی پاسخ داده و اوضاع را آرام کنند؟
- دولت لبنان با توجه به حضور حزب الله و نفوذ کلامی و معنوی سید حسن نصرالله دبیر کل حزب الله امکان مهار بحران این کشور وجود دارد اما عراق شرایط کاملا متفاوتی دارد. آمریکا در عراق به شدت عوامل پشت پرده خود را که از مدت ها قبل سازماندهی کرده وارد صفوف تظاهر کنندگان کرده و خطر اکنون بیشتر متوجه دولت عادل عبدالمهدی است که در برابر فشارهای آمریکا برای کاهش همکاری سیاسی و اقتصادی با ایران مقاومت کرده است.
بصیرت: دورنمای این وضعیت را چطور می بینید؟ 
- دور نمای بحران های عراق و لبنان کاملا مختلف است زیرا بحران لبنان  به دلیل پرهیز جوانان این کشور از هیجان زدگی قابل حل است. اما عراق به سمت خشونت و درگیری قبیله ای حرکت خواهد کرد. به نظر می رسد سناریویی که برای عراق تهیه شده مشابه سناریوی لیبی است که هدف آن تشکیل دو دولت شیعی و سنی است که سالها در تقابل با یکدیگر خواهند بود .عراق مسیر پر خطری را طی می کند و اگر مرجعیت، دولت، پارلمان و احزاب سیاسی به یک وحدت نظر برای خنثی سازی توطئه ها نرسند قطعا عراق به سمت جنگ داخلی و تشدید خشونت ها حرکت خواهد کرد.
گفتگو از وحید قاسمی
منبع: سایت بصیرت