شاید هیچ یک از دانشجویانی که صبح سیزده آبان ۱۳۵۸ از دیوار سفارت آمریکا در خیابان طالقانی بالا رفتند پیش بینی نمی کرد که این ماجرا به یکی از تاثیر گذارترین وقایع تاریخ سیاسی ایران بدل شود ...

گروهی که خودشان را دانشجویان مسلمان پیرو خط امام نامیده بودند ، در اعتراض به ورود شاه به آمریکا، سفارت ایالات متحده در تهران را اشغال کردند و بیش از ۵۰ دیپلمات و کارمند سفارت را به گروگان گرفتند. دانشجویان پیرو خط امام ورود محمد رضا شاه پهلوی به آمریکا را در فضای پس از انقلاب با توجه به خاطره بازگشت او به ایران پس از کودتای ۲۸ مرداد، یکی از عوامل اصلی تصمیمشان برای حمله به سفارت می دانند.
دانشجويان فوق اولين بيانه خود را به صورت ذيل انتشار داده اند :
((ما دانشجویان مسلمان پیرو خط امام از موضع قاطعانه امام در مقابل آمریكای جنایتكار به منظور اعتراض به دسیسه های امپریالیستی و صهیونیستی، سفارت جاسوسی آمریكا در تهران را به تصرف درآوردیم تا اعتراض خود را به گوش جهانیان برسانیم))
تسخير لانه جاسوسي توسط دانشجويان و حمايت امام ملت از اين اقدام انقلابي پيامدهاي زيادي در سطح داخلي و خارجي در پي داشت كه در اين تحقيق محقق ضمن بيان دكترين آمريكا در خصوص اقدام دانشجويان ، پيامدهاي داخلي و خارجي آن را نيز مورد بررسي قرار مي دهد.
- خط و مشي سران آمريكا در خصوص تسخير لانه جاسوسي :
هیئت حاکمه امریکا دو خط مشی را در مورد برخورد با اين اقدام دانشجويان ايراني مورد بررسي قرار داد و ما در عرصه عمل تلفيقي از هر دو نظريه را اجرائي نموده است.
1- اولين خط مشی، معتقد به اعمال روش شدت عمل و برخورد نظامی و ابراز قدرت امریکا بود. محور اصلی این تفکر برژینسکی بود البته افراد دیگری هم از او حمایت می کردند.
2- خط مشی دوم که روش مسالمت آمیز را عنوان می کرد نماینده اصلی اش ونس وزیر خارجه بود ، ونس وقتی که مسئله اجرای عملیات نظامی برای نجات گروگان ها جدی می شود دلایل خود را چنین توضیح می دهد:دست زدن به عملیات نظامی در ایران علاوه بر اینکه جان گروگان ها را به خطر خواهد انداخت ممکن است منافع ما را در منطقه خلیج فارس به خطر بیندازد و ایران را به بلوک شوروی سوق دهد. به فرض اینکه ایران برای مقابله با ما به شوروی متوسل نشود ، آیت الله خمینی این قدرت را دارد که با تهییج پیروان خود و بهره گیری از حس شهادت طلبی شیعیان جنگ مقدسی را علیه ما راه بیندازد و چه بسا که از عملیات نظامی امریکا برای متحد ساختن جهان اسلام علیه غرب استقبال کند.
دولتمردان آمريكايي بر اساس دو نگاه فوق اقدامات ذيل را آنجام دادند:
1- فشارآوردن به دولت موقت كه با استعفای نخست وزیر منتهی گردید
2- اعزام هیأت ویژه ای متشكل از « رمز كلارك» و « ویلیام» به ایران، كه امام (ره) ضمن اعلام امتناع خود از ملاقات با آنان ، ملاقات شورای انقلاب اسلامی و تمامی مسؤولان را با آن هیأت به شرطی ممكن شمرد كه شاه را تحویل بدهند ، در نتیجه هواپیمای حامل امریكایی ها در آسمان مسیر خود را به سمت تركیه تغییر داد
3- تماس های امریكا با بعضی از غرب زدگان مانند بنی صدر و قطب زاده
4- اعزام میانجی از كشور پاكستان ، فلسطینی ها و یا « حسنین هیكل» روزنامه نگار مصری و در نهایت پاپ .
5- فشار آوردن امریكا به مجامع بین المللی تحت نفوذ خود در جهت محكوم كردن و یا اتخاذ تصمیم علیه ایران، مانند سازمان ملل متحد ، شورای امنیت سازمان ملل، سازمان كنفرانس كشورهای اسلامی، بازار مشترك اروپا، دیوان لاهه و صلیب سرخ جهانی.
6- نامه ی كنگره ی امریكا به مجلس شورای اسلامی
7- زمینه سازی در ملت امریكا برای انجام اقدامات و عملیات احتمالی و نیز تبلیغات منفی علیه ایران برای موجه جلوه دادن حركت های جاسوسی شیطان بزرگ
- پس از بی ثمر ماندن این قبیل اقدامات، امریكا به اقدامات جدی تری پرداخت كه بعضی از آنها عبارتند از
8- محاصره اقتصادی جمهوری اسلامی ایران
9- بلوكه كردن دارایی های ایران
10- قطع كامل روابط امریكا با ایران
11- تهدید نظامی و مانورها و نقل و انتقالات ناوگان امریكا جهت مرعوب ساختن ملت مسلمان ایران
12- حمله نظامي به طبس
پيامدهاي داخلي و خارجي اين بحران به شرح ذيل مي باشد.
- پیامدهای داخلی:
1- دور نگه داشتن جامعه از ستیزه های فزاینده داخلی و دفع خطر گروههای سیاسی که بعضا بی هویت یا مجهول الهویه بودند.
2- رسوا شدن گروههای سیاسی مدعی مبارزه با امپریالیسم و خلع سلاح آنان از شعارهای چپ.
3- توجه به خطر اصلی و توطئه های امپریالیسم جهانی.
4- ایجاد وحدت عمل در نیروهای وفادار به انقلاب و نیز انسجام اجتماعی.
5- کناره گیری دولت موقت و یکدست شدن نیروهای انقلابی و وفادار به امام.
6- اوجگیری مبارزه ضد امپریالیستی که تابع خط مشی مبارزه با استبداد و استعمار و پس از سقوط رژیم شاه بعنوان پایگاه امپریالیسم اجتناب ناپذیر بود) برای مقابله با پایگاههای داخلی امپریالیسم یعنی اقتصاد وابسته، فرهنگ مصرفی، خصلت های استبدادي متقابلا ایجاد همگرایی و تولید ملی) این مبارزه هم پای اقدامات داخلی، می توانست دارای برکتهای پایدارتری باشد.
- پیامدهای خارجی
1- در قبال گروگانگیری ، اتحاد جماهیر شوروی در اوایل ، جریان تسخیر سفارت امریکا به قطعنامه 457 شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران در چهارم دسامبر 1981 رای مثبت داد و به امریکایی ها نیز اطمینان داد که امکانات خویش را برای وادار کردن ایران به اجرای قطعنامه 457 و رها کردن گروگانها بکار خواهد گرفت.اتخاذ سياست هاي فوق از سوي شوري باعث شد تا مبارزه جدی ایران با امریکا گوی ضدیت با امپریالیسم را از چنگ شوروی بربايد و وجهه ضد امپریالیستی اش را مخدوش كند.
2- تحقیر امریکا: تحقیر واژه ای است که مقامات کاخ سفید در کتابهایی که پیرامون گروگانگیری نوشته اند ، بارها بکار بسته اند. هامیلتون جردن در خاطرات خود می نویسد: كه مردم امریکایی که در مقابل سفارت ایران در امریکا به شدت علیه ایران شعار می دادند می گفتند: ما نمی توانیم این تحقیر را تحمل کنیم آنها همچنین به کرات از آشفتگی ها و مناقشات و درگیری های اعضای کابینه امریکا و عجز و ناتوانی امریکا و فقدان امکانات برخورد با مسئله گروگانگیری و عصبانیت ها و دنباله روی از ایران و. . . سخن گفته اند.
3- علیرغم کوشش برای انزوای ایران، ایران و انقلاب اسلامی در مرکز توجهات بین المللی قرار گرفت. انقلاب ایران شعارها و خواسته های خویش و اخبار جنایات شاه و آمریکا در ایران را سوار بر امواج خبری مربوط به گروگانگیری به اقصی نقاط عالم فرستاد
4- جنگ ايران و عراق : طولانی شدن ماجرای اشغال لانه جاسوسی به رژیم جاه طلب عراق فرصت داد تا توافق های لازم برای تحمیل جنگ علیه ایران را بعمل آورد. هر چند بخاطر وضعیت ایران در سال 59 و فقدان نیروهای مسلح، تصور دشمن، ختم جنگ در طی چند هفته با دستاورد تجزیه جنوب ایران و سقوط حکومت ایران یا تسلیم آن بود و دفاع قهرمانانه مردم ایران این تصورات را نقش بر آب کرد. در هر صورت می توان جنگ ایران و عراق را یکی از پیامدهای اشغال لانه جاسوسی برشمرد که امریکایی ها از آن بعنوان اهرم فشاری علیه ایران استفاده می کردند. برژنسکی در کتاب خود "قدرت و اصول اخلاقی" می نویسد: در حالی که کریستوفر و کاتلر به تلاش خود برای رسیدن به نوعی توافق ادامه می دادند، توصیه من برای تسریع در حل مسئله این بود که به ایرانی ها هشدار دهیم که اگر حاضر به مصالحه نشوند ما عراق را در جنگ با آنها تقویت خواهیم کرد. براون نظر مرا در یکی از جلساتی که در ماه دسامبر داشتیم تائید کرد.
5- توافقنامه الجزایر: ماجرای گروگانگیری سرانجام پس از 444 روز پایان یافت و منجر به توافقنامه الجزایر شد که تا مدت ها به موضوع جدال سیاسی در ایران مبدل شده بود.
دانشجویان پیرو خط امام خمینی 5 شرط را برای آزاد کردن گروگانها اعلام کرده بودند. با فوت شاه در یک بیمارستان نظامی در قاهره در تاریخ 5 مرداد 1359شرط استرداد شاه به ایران خودبخود منتفی شد و شرایط دیگر باقی ماند. نخستین مجلس شورای اسلامی در 7 خرداد 1359 افتتاح شد و امام خمینی در پیامی بمناسبت حج در تاریخ 11 آبان 1359، حل مسئله گروگانها را به مجلس واگذار کرد. مسئله گروگانها به کانون یکی از داغ ترین بحث ها و مذاکرات مجلس تبدیل شد.
دولت الجزایر بعنوان میانجی دولتین ایران و امریکا از سوی دو کشور پذیرفته شد و متعاقبا مذاکرات پر فراز و نشیب و فشرده ای در الجزایر به جریان افتاد و بیانیه ای به توافق دو کشور ایران و امریکا رسید و انتشار یافت، قرار شد همزمان با اجرای قرارداد گروگانها آزاد شوند. در این مذاکرات، شرایط چهارگانه مصوب مجلس شورای اسلامی مبنای گفتگو قرار گرفت و تصویب شد. این شرایط عبارت بودند ا ز:
- آزاد گذاشتن تمامی سرمایه های ایران
- لغو تمام ادعاهای امریکا علیه ایران
- تضمین عدم دخالت سیاسی و نظامی امریکا در ایران
- باز پس دادن اموال شاه برخی از اصول کلی بیانیه الجزایر به شرح زیر است:
- تعهد حتی المقدور ایالات متحده به بازگرداندن وضعیت دارایی های ایران به دوره قبل از 14 نوامبر 79
- لغو کلیه تحریم های تجاری علیه ایران
- استرداد دارایی های ایران در امریکا
- استرداد دارایی های شاه ایران
- تعهد به عدم مداخله در امور داخلی ایران
- پس گرفتن کلیه دعاوی مطروحه امریکا در دادگاههای بین المللی علیه ایران
6- شکست کارتر در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال 1980 : کارتر که با ژست‌های حقوق بشر و همچنین حل مشکلات بین آمریکا و چین و امضای موافقت‌نامة کمپ دیوید وجهه‌ای صلح‌طلب برای خود کسب کرده بود ، با تسخیر لانة جاسوسی ، تمامی وجهه و نفوذ خود را از دست داد. به طوری که حتی نتوانست در مقابل حملة نظامی شوروی به افغانستان ، موضع مناسبی اتخاذ کند او بسیار کوشش کرد پیش از انتخابات ریاست جمهوری مسئله گروگانها حل شود حتی نامه خصوصی نوشت و براي هیئت مذاکره كننده فرستاد تا با حل مسئله گروگانها بتواند آراء را جلب کند اما طرف ایرانی تعمدا مسئله را تا پس از انتخابات ادامه داد تا موجب شکست کارتر در انتخابات شود. با اینحال کارتر حتی تا آخرین ساعات ریاست جمهوری اش می کوشید مسئله گروگانها به دست خودش فیصله پیدا کند.
7- قطع رابطة سیاسی آمریکا با جمهوری اسلامی ایران از دستاوردهای مهم اشغال لانة جاسوسی بود. آمریکا در 20 فروردین 1359، رابطة سیاسی خود را با ایران قطع کرد و دست به یک سری توطئه های نافرجام علیه انقلاب اسلامی زد؛ مانند حملة نظامی به طبس، کودتای نوژه، جنگ تحمیلی، تحریم اقتصادی و... و پس از گذشت سال ها، هنوز هم این توطئه ها ادامه داشته که البته تأثیر چندانی هم در ارادة مردم ایران ، برای دست‌یابی به استقلال و توسعه نداشته‌ است.

تولیدی