امیرحسین یزدان پناه

جنگ ها فقط در میدان های نبرد نظامی رخ نمی دهد، برای جنگیدن با دشمن گاهی می شود که پوتین یا یونیفرم نظامی برتن نداشت، اما تا آخرین لحظه جنگید و مقابل دشمن کم نیاورد، گاهی حتی نبردهای میان 2 کشور پای میز شام یا صبحانه یا همراه با لبخند یا در پیاده روی دو نفره یا ... فضاهایی که کاملا با آن چه از جنگ انتظارش را داریم، رخ می دهد. این ها عرصه های دیپلماسی است؛ عرصه ای که «مثل‌ جنگ های نظامی و برخوردهای اقتصادی ... تاکتیک و عقب‌نشینی و حمله‌ و جابه‌جایی و فریب‌ جنگی دارد... .» (بیانات رهبرانقلاب درجمع کارکنان وزارت خارجه؛ 31مرداد68) ابعاد جدی و راهبردی این عرصه نیز به دلیل ماهیت و وظایفی است که دیپلماسی برعهده دارد. «تامین و صیانت از منافع ملی» و «تامین امنیت» (که برخی آن را ذیل منافع ملی تعریف می کنند) از جمله مهم ترین وظایف دستگاه دیپلماسی است. دیپلماتی که به نمایندگی از مردم یک کشور پای میز روابط دو جانبه یا مذاکرات با کشور ثالث قرار می گیرد، می تواند با چرخاندن قلم، منافع ملی کشور را، ولو سهوا، به مخاطره بیندازد، یا می تواند با همان قلم کاری کند که تا مدت های طولانی امنیت و منافع ملی کشورش تامین قطعی باشد. همه این ها پشت لبخندها، صبح بخیر گفتن ها و دست دادن ها اتفاق می افتد، آن هم با کت و شلوارهای اتو کشیده.
به همین دلیل سیاست خارجی و حوزه دیپلماسی یکی از مهم ترین مسیرهای دستیابی به آرمان ها توصیف می شود و آرمان های یک کشور، همانا رسیدن به مهم ترین ارزش های آن کشور است. این البته مختص ایران نیست و همه کشورها در پس گفت وگوها و قراردادهای پیچیده سیاسی، اقتصادی و امنیتی خود، به دنبال تامین منافع ملی و تامین امنیت مردم خود هستند و هیچگاه حاضر نمی شوند در مقابل یک رابطه دوجانبه، از آن چه در اسناد بالادستی کشورشان آمده دست بکشند.
خیلی راه دوری نمی رویم. طی هفته های اخیر 3 رویداد مهم درباره روابط آمریکا با منطقه غرب آسیا، خبرساز شد. ابتدا گزارش رویترزدرباره قرارداد 115 میلیارد دلاری تسلیحاتی آمریکا و عربستان بود که در دوره اوباما متناوبا منعقد شده و هنوز تحویل بخشی از این تسلیحات به عربستان به پایان نرسیده است. گزارش دوم که چند روز پس از آن منتشر شدافشای جزئیات توافق نظامی جدید امضا شده بین تل آویو و واشنگتن به ارزش 38 میلیارد دلار بود. رویداد سوم اظهارات صریح جان کری وزیر خارجه آمریکا درباره گروهک تروریستی منافقین بود. جایی که کری انتقال این تروریست ها از عراق به آلبانی و «تامین امنیت و نجات» این گروهک را «دستاوردمهم دیپلماتیک» برای آمریکا خواند و آنقدر از این اتفاق خوشحال بود که در نطق خود گفت: «می خواستم خودم آن را اول اعلام کنم». نگاهی به لایه اول و دوم این تحولات نشان می دهد که علاوه بر ماجرای منافقین حتی قراردادهای تسلیحاتی سوپرمیلیاردی با ریاض و تل آویو، در نقطه مقابل منافع ایران و در تقابل با امنیت ایران است. این ها اما عین منافع ملی آمریکا ست . براساس گزارش امنیت ملی آمریکا (American's national interests) که جولای سال 2000 منتشر شد، «منافع ملی آمریکا در خاورمیانه که درخطر است» به 3 دسته تقسیم می شوند:حیاتی (vital)، خیلی مهم (Extremely Important) و مهم(Important). دراین دسته بندی «بقای اسرائیل» جزو منافع «حیاتی» و «ممانعت از ظهور یک قدرت هژمونی در منطقه خلیج فارس» جزو منافع «خیلی مهم» آمریکا دسته بندی شده است؛ یعنی آمریکا 15 هزار مایل آن طرف تراز مرزهای کشورش منافع ملی تعریف کرده و چه با ایران برسرمسئله هسته ای مذاکره کند چه نکند، این منافع را دنبال می کند. براساس این رویکرد است که آمریکا ابایی ندارد از این که وزیرخارجه اش با وزیرخارجه ایران گفت و گوی مستقیم کند اما همزمان از «تامین امنیت و نجات» گروهک منافقین خوشحال باشد.
برای آمریکایی ها مهم نیست که با ایران توافق هسته ای دارند، اساسا این توافق را بر خیلی از تلاش های خود وارد نمی دانند. برای همین است که «دنیس راس» مشاور سابق اوباما، در ادامه دخالت های این کشور در ایران تاکید می کند که باید «قاسم سلیمانی» و طیف او را در مقابل طیفی که آن ها را «میانه رو» می نامد تضعیف کرد. چرا؟ چون ازدیدگاه او این ها راه های تامین منافع ملی آمریکاست و وظیفه دستگاه دیپلماسی آمریکاست که به آن ها رسیدگی کند-بدیهی است که این تاکید در مورد محتوای این سیاست ها نیست بلکه اشاره به پایبندی به آن ها در مسیر منافع وآرمان های یک کشور است- این به نوعی همان نسبت میان آرمان ها با سیاست خارجی و دستگاه دیپلماسی است. این نکته را ظریف در یک خاطره از کسینجر تبیین کرده بود؛«کسینجر همیشه می گفت: ایران باید یک انتخاب بکند. بین اینکه می خواهد یک آرمان باشد یا یک کشور. این را هم خودش و هم شاگردش از من سوال کردند. من(ظریف)گفتم: هروقت آمریکا تصمیم گرفت که آرمان باشد یا کشور، ما هم تصمیم می گیریم.» موضوعی که باید در حوزه های مختلف سیاست خارجی ایران نمود داشته باشد. سیاست خارجی که برگرفته از اصول اساسی ریل گذاری های کلان کشور است. به عنوان نمونه: تـنـظـیـم سـیـاسـت خـارجـی بـر اسـاس مـعـیـارهـای اسـلام (برگرفته از اصل 3 قانون اساسی)، حـمـایـت از مـبـارزات حـق طـلبـانـه مـسـتـضـعـفـیـن در بـرابـر مـسـتکبرین (برگرفته از اصل 154 قانون اساسی)، نـفـی هـر گـونـه سـلطـه گـری و سـلطـه پـذیـری (برگرفته از اصل دوم قانون اساسی)، جلوگیری از نفوذ کشورهای خارجی (برگرفته از اصل 3 قانون اساسی) و ... از جمله مهم ترین محورهایی هستند که در عرصه بین المللی مورد تاکید قانون اساسی ما قرار دارند و در نتیجه در هر تحرک دیپلماتیک، روح حاکم بر آن تحرک باید برگرفته ازاین محورها باشد. چه این که هرکدام از این محورها را می توان در دفاع از مردم مظلوم سوریه و عراق در برابر تروریست ها و ایستادن مقابل نقشه آمریکا برای منطقه و ... دید. خلاصه این که همانگونه که دشمن ما آرمان های مورد نظرش را دنبال می کند، ما هم باید آرمان هایمان را در عرصه دیپلماتیک دنبال و پیاده کنیم؛ همان جمله ای که دکتر روحانی روزگذشته در اجلاس عدم تعهد گفت: «نباید به قدرت های بزرگ امید بست».

روزنامه خراسان