دکترعلیرضارضاخواه

بعد از مسکو، ژنو، واشنگتن، لندن و پاریس، این بار نوبت لوزان سوئیس است که بخت خود را برای حل بحران شش ساله سوریه بیازماید. لوزان و هتل بوریواژ یک سال و نیم پیش محل برگزاری مذاکرات گروه پنج بعلاوه یک و ایران بود و چارچوب توافق هسته ای در این محل شکل گرفت. آیا این بار نیز حضور در لوزان خوش یمن خواهد بود؟
تلاش های دیپلماتیک برای دستیابی به یک راه حل جامع در سوریه تاکنون بی ثمر بوده است. آخرین توافق حاصل شده میان طرف های درگیر و قدرت های بین المللی به ویژه مسکو و واشنگتن کمتر از یک ماه پیش و به دنبال عهد شکنی آمریکا با شکست مواجه شد. آمریکایی ها که تعهد کرده بودند در صورت تداوم یک هفته ای آتش بس و خویشتن داری ارتش سوریه از پاسخ گویی به تجاوزات تروریست ها، با روسها در مقابله با نیروهای داعش و القاعده همکاری کنند در روز آخر توافق به صورت تعمدی به نیروهای نظامی سوریه، حاضر در میدان نبرد، حمله کرده و بسیاری از آنها را کشتند، امری که باعث شد روس ها دیگر آمریکایی ها را قابل اعتماد ندانند. حالا حتی لاوروف هم حاضر نیست با جان کری رو در رو بنشیند. شاید از همین رو است که در اجلاس لوزان نمایندگان کشورهای منطقه هم در کنار روسیه و آمریکا در این گفتگوها شرکت دارند. حضور وزرای امور خارجه ایران، ایالات متحده آمریکا، روسیه، ترکیه و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در این اجلاس باعث شده بسیاری از صف بندی و وزن کشی ایران و روسیه در برابر آمریکا و متحدانش سخن بگویند. البته عدم حضور کشورهای اروپایی در این نشست نکته قابل تاملی است. نکته متمایز کننده دیگر این اجلاس حضور جمهوری اسلامی ایران است. ظاهرا 6 سال طول کشیده تا آمریکایی ها این واقعیت را بفهمند که بدون توافق ایران، هیچ نوع موازنه ای بر روی زمین شکل نخواهد گرفت.
سایه حلب بر سر لوزان
موضوع اصلی نشست لوزان توافق بر سر آتش بس در حلب است. جایی که پیشروی نیروهای مقاومت و ارتش سوریه رویاهای تروریست ها و حامیانشان را در آستانه نابودی قرار داده است. البته این همه ماجرا نیست همانطور که بشار اسد هم تصریح کرده است، بازپس گیری حلب باعث می شود تا تروریست ها به ترکیه یعنی همان مسیری که از طریق آن وارد سوریه شده اند بازگردند. پیشتر دی میستورا، فرستاده ویژه سازمان ملل در امور سوریه پیشنهاد داده بود، با برقراری آتش بس موقت این امکان به نیروهای القاعده و تروریست ها داده شود تا شهر حلب را ترک کنند که آسیب کمتری به زیر ساخت های مدنی وارد شود. پیشنهادی که با استقبال مسکو مواجه شده است. دیپلمات ها در لوزان امیدوارند حضور کشورهای منطقه که بیشتر با بحران سوریه درگیرند، به آتش بسی بادوام در حلب کمک کند، اتفاقی که اگر رخ دهد می تواند زمینه گفتگوهای سیاسی برای آینده سوریه را فراهم سازد. با این حال واقعیت این است که در شرایط فعلی انتظار پیشرفتی چشمگیر از این گفتگوها وجود ندارد. وزارت خارجه آمریکا اعلام کرده هدف از گفتگوهای لوزان «فعال کردن و به جریان انداختن تلاش های چند جانبه در مورد بحران سوریه» است و انتظار نمی رود پیشرفت مهمی در این مذاکرات حاصل شود. سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه هم گفته است انتظار خاصی از این گفتگوها ندارد. به گفته «راشا تودی» او پیش از سفر به لوزان گفته مسکو «طرح جدیدی» برای ارائه در این گفتگوها ندارد و «گام های مشخص برای اجرای قطعنامه های شورای امنیت برای برقراری طرح روسیه و آمریکا» بررسی خواهد شد.
گفت و گو برای گفت و گو
با این حال نبود چشم انداز امیدوار کننده مانع از برگزاری اجلاس لوزان نشده است. ظاهرا نفس گفت و گو برای گفت و گو هم می تواند در این شرایط مفید قلمداد شود. این روزها تنش در روابط آمریکا و روسیه بر سر سوریه به شدت افزایش یافته است. آمریکایی ها تماس های خود را با روسیه قطع کرده اند و ارتش سوریه با حمایت جنگنده های روسیه پیشروی های مهمی را در حلب و مناطق دیگر داشته است، این مسائل سبب شده است تا آمریکا به سمت گزینه نظامی برای حمله به ارتش سوریه متمایل شود. گفته می شود ناتو نیز خود را برای اقدامی مشابه اقدامات آمریکا در سوریه آماده می کند. انگلیس و فرانسه نیز زمزمه های مشابهی را سر داده اند که این گونه برداشت می شود که غرب درصدد ماجراجویی جدیدی است. برخی از احتمال شروع جنگ جهانی سوم سخن می گویند.
اما واقعیت این است که هیچ کدام از کشورهای درگیر در سوریه تمایلی برای یک رویارویی تمام عیار با رقیب را ندارند. نه روسیه و نه آمریکا به دنبال جنگ با هم نیستند. ایران و عربستان و ترکیه و دیگر کشورهای عربی عضو شورای همکاری خلیج فارس نیز به هیچ وجه به جنگیدن با یکدیگر فکر نمی کنند. شاید به فکر تحمیل هزینه به هم باشند و بخواهند از راه های گوناگون به یکدیگر فشار بیاورند اما به فکر جنگ با هم نیستند. بنابراین آن چه در سوریه و یا حتی در یمن و عراق می گذرد فشار طرف های مختلف برای قبول خواسته هایشان است. آمریکا و عربستان تلاش می کنند که به روسیه فشار بیاورند دست از حمایت از بشار اسد بردارد و روسیه نیز تلاش می کند در هر معادله ای که برای سوریه تعریف می شود منافعش تامین شود.
تلاش برای مهار و نه حل بحران
در این میان دو طرف زمان کمی را برای اعمال فشار به یکدیگر پیش رویشان می بینند. زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا، نهایت زمانی است که دو طرف، دست کم در کوتاه مدت، برای شدت بخشیدن به فشارها به یکدیگر پیش روی خود می بینند. آمریکایی ها می خواهند تا قبل از این تاریخ روس ها را وادار کنند در سوریه امتیاز دهند یا از مواضعشان کوتاه بیایند تا به خصوص دموکرات ها بتوانند در انتخابات از آن بهره برداری کنند در حالی که روسیه می خواهد از این مدت نهایت استفاده را ببرد تا ارتش سوریه حلب را پاکسازی کند و حتی الامکان دیرالزور، دیگر شهر استراتژیک و نفت خیز سوریه را تصرف کند. اگر این اتفاق بیفتد روس ها فکر می کنند می توانند با قدرت مضاعفی در برابر آمریکایی ها و متحدانشان بنشینند و امتیازات بیشتری را مطالبه کنند.آنچه که همه طرف های مؤثر در بحران سوریه، به دنبال آن هستند، ایجاد موازنه نظامی و امنیتی در صحنه عملیاتی، به نفع و با غلبه خودشان است. طبیعی است که هر کس دست بالا تر را در صحنه جنگ و نظامی داشته باشد. این یک واقعیت است که سرنوشت بحران و جنگ در سوریه، در صورت عدم تغییر راهبردی و اهداف متضاد و متعارض طرف های درگیر، نه در پشت میز مذاکره، که بر روی زمین و در عرصه نبرد با تروریسم هدایت شده، تعیین خواهد شد. لذا نشست لوزان بیش از آنکه نشستی برای حل و فصل بحران سوریه باشد تلاشی برای مهار گسترده تر شدن دامن آتش نزاع در منطقه می باشد. گفت و گو برای گفت و گو می تواند این امر را محقق سازد البته بایستی تاکید کرد که این تاکتیک وقت کشی هم زمان مصرف دارد.

روزنامه خراسان