مذاکرات هسته ای یکی از روندهای سرنوشت ساز برای ملت ایران است. زیرا دراین مذاکرات برای یک موضوع ملی که با سرنوشت ملت ایران پیوند خورده و از حیث تاریخی می توان آن را با موضوع ملی شدن نفت مقایسه کرد، بنا است تصمیم گیری شود.

 دکترسیامک باقری چوکامی[1]

بدینسان دغدغه توافق خوب یا بد معنا و مفهوم پیدا می کند. در صورتی که در فرایند مذاکرات، با نتیجه توافق خوب روبرو باشیم یک موفقیت بزرگ برای ملت ایران از حیث عزت ملی، منافع ملی و امنیت ملی محسوب خواهد شد. اما اگر مذاکرات نتواند توافق عادلانه، منطقی و معقولی را رقم بزند، ملت ایران را از یک مولفه اساسی و بنیادی قدرت ملی به معنای اعم آن محروم ساخته و مآلاً امنیت ملی نیز در معرض خدشه و تهدید قرار دهد. از همین رو، رهبر معظم انقلاب به صراحت و با تأکید فرمودند:«من با توافقی که بتواند انجام شود موافقم اما با توافق «بد» موافق نیستم.» «توافق نکردن بهتر از توافق بد است» «توافق نکردن شرف دارد بر یک چنین توافق کردنی» (20/1/1394) در این میان آنچه حائز اهمیت است معیارهای، مولفه ها و شاخص های توافق خوب و چگونگی دستیابی به یک توافق شرافتمندانه و عزتمندانه است. اهمیت این موضوع از این حیث است که توافق خوب و بد مورد تفسیر افراد، شخصیت ها و جریانات مختلف قرار گرفته و همین امر تشخیص خوب و بد بودن توافق را در ابهام فرو برده است. مهمتر این که علی رغم تفسیرهای مختلف از توافق خوب و بد، راه های دستیابی به توافق خوب کمتر مورد امعان نظر قرار گرفته است. این نوشتار سعی دارد با مبنا قرار داد مواضع، تدابیر و رهنمودهای رهبر معظم انقلاب مساله های مزبور را توصیف و تحلیل نماید.رهبری ایران در فرایند مذاکرات هسته‌ای از همان روزهای آغاز این مذاکرات در سال 1382 مطابق وظیفه قانونی خود در قانون اساسی به تدوین سیاست‌های کلان نظام در مقوله‌ی هسته‌ای پرداختند.

1. اهمیت موضوع هسته ای

1.   برنامه هسته ای ایران بر خلاف دیدگاه برخی از  افراد و جریانات، در زمره قدرت ملی جمهوری اسلامی ایران و با استقلال کشور مرتبط است. بنابراین، تصمیم در این موضوع، قدرت ملی و استقلال کشور را تحت تأثیر قرار خواهد داد. چنانچه رهبر معظم انقلاب فرمودند: «مساله هسته‌اي، خواسته عظيم ملي و حق طبيعي ملت ايران است و جمهوري اسلامي ايران عقب‌نشيني از اين مساله را به معناي شكستن استقلال كشور مي‌داند.

 2. معیارهای توافق خوب

برای تشخیص توافق خوب باید دید که تا چه میزان منافع ملی، اهداف ملی و امنیت ملی در یک توافق رعایت شده است. 

1-2. منافع ملی

منافع ملی راهنمای سیاست خارجی کشورها است و وصف ملیمتوجه کلیت جامعه بوده و ضرورتا با منافع تک تک افراد جامعه هم همخوانی ندارد. بنابراین منافع ملي يك مفهوم كلي از عناصري است كه مهم‎ترين احتياجات حياتي كشور را تشكيل مي‌دهد؛ اين عناصر عبارت‎اند از: حفظ موجوديت؛ استقلال؛ تماميت ارضي؛ امنيت نظامي و رفاه اقتصادي، اعتبار یا اعتبار ملی. (علي‌بابايي و آقايي، 1366: 766-767) منافع ملی کشورها دارای سطوح مختلفی است. عالی سطح منافع، منافع حیاتی و بنیادی است. سطوح بعدی منافع ملی، منافع مهم و حاشیه است. از این منظر، عناصر ذکر شده در بالا منافع درجه یک یا اساسی دولت‌ها است. به نظر می رسد موضوع هسته ای در گفتمان رهبری، حداقل از دو حیث جزء منافع اساسی محسوب می شود. از لحاظ ارتباط منافع فناوری هسته ای با استقلال کشور و ارتباط آن با منافع اقتصادی و علمی کشور. مقام معظم رهبری در آنجا که فرمودند:« جمهوری اسلامی ایران برسر منافع کشور و ملت با هیچکس در دنیا معامله نمی کند و اگر متجاوزی منافع علمی ، طبیعی، انسانی و فناوری را در داخل ایران مورد تعرض قراردهد ، ملت ایران دست او را بی درنگ قطع خواهد کرد و منافع آن متجاوز را در هر نقطه دنیا که باشد به خطر خواهد انداخت.» بیانگر پیوند موضوع هسته ای با منافع علمی و اقتصادی کشور است. از سوی دیگر به اعتقاد مقام معظم رهبری مساله هسته ای با استقلال ایران هم گره خورده است. بنابراین حفظ آن به معنای حفظ منافع اساسی کشور است. چنانچه می فرمایند: «مساله هسته‌اي، خواسته عظيم ملي و حق طبيعي ملت ايران است و جمهوري اسلامي ايران عقب‌نشيني از اين مساله را به معناي شكستن استقلال كشور مي‌داند كه هزينه بسيار گزافي براي ملت ايران خواهد داشت. ...( 23/12/1384) به همین جهت رهبر معظم انقلاب تصریح دارندکه توافقی که منافع ملی را تأمین کند موافق است و از آن حمایت خواهد کرد.«از رسیدن به یک توافقی که منافع ملّت ایران را تأمین کند و عزّت ملّت ایران را حفظ کند، صددرصد من حمایت میکنم و استقبال میکنم؛ این را همه بدانند. اگر کسی بگوید که ما مثلاً با توافق یا با رسیدن به یک نقطه مخالفیم، نه، خلاف حق و خلاف واقع گفته است. اگر یک توافقی انجام بگیرد که این توافق توافقی باشد که منافع ملّت را، منافع کشور را تأمین بکند، بنده کاملاً با آن موافقت خواهم کرد.»(20/1/1394)

بنابراین، یکی از معیارهای مهم و اساسی در تشخیص توافق خوب پیرامون موضوه هسته ای این است که تا چه میزان عناصر اساسی منافع ملی از جمله استقلال، منافع اقتصادی و علمی را تأمین می کند.

2-2. اهداف ملی

اگرچه بین اهداف ملی و منافع ملی قرابت مفهومی وجود دارد با این حال اهداف ملی در سلسله مراتب مفاهیم کلیدی نظام های سیاسی، بعد از منافع ملی قرار می گیرد. تصوری از امور آینده و مجموعه شرایطی که کشورحاضر است در راه به دست آوردن آنها تلاش کند» (ارگانسکی، 1344: 83) در واقع اهداف ملی، مقاصد مشخصی هستند که به منظور تأمین یا پشتیبانی مصالح و منافع ملی تعیین می شوند. به بیان دیگر منظورهای بنیادی یک ملت است که تمام سیاست ها به سمت آنها حرکت می کنند و تمام توان ها در جهت دستیابی به آنها به کار برده می شوند. البته اهداف ملی نیز برای کشورها دارای سطوح مختلفی است که به اهداف غایی، راهبردی و کاربردی دسته بندی شده است.(مطالعات گروهی امنیت ملی، 1386: 162) بخشی از اهداف راهبردی و کاربردی عبارتند از: امنیت پایدار و همه جانبه در زمینه های سیاسی، اقتصادی،اجتماعی، فرهنگی و نظامی؛ حفظ و توسعه قدرت ملی؛ توسعۀ همه جانبه و پایدار کشور؛  توسعۀ اعتبار و اعتبار ملی در صحنۀ جهانی؛ ارتقای دانش و فناورانه؛ حفظ محیط زیست و توسعه پایدار منابع طبیعی؛ خود اتکایی در اقتصاد بویژه خودکفایی در تولید محصولات راهبردی کشاورزی؛ دستیابی به فضا و دریا؛

از نظر رهبر معظم انقلاب دستیابی به فناوری هسته ای با توجه به نقش آن در پیشرفت و توسعه کشور یکی از اهداف ملی محسوب می شود:« صنعت هسته‌ای برای یک کشور، یک ضرورت است. اینکه بعضی ازروشنفکرنماها قلم بردارند و قلم بزنند که «آقا ما صنعت هسته‌ای را میخواهیم چه‌کار کنیم» این فریب است؛ این شبیه همان حرفی است که زمان قاجارها وقتی نفت کشف شده بود و انگلیسها آمده بودند میخواستند نفت را ببرند، اینجا دولتمرد قاجاری میگفت ما این مادّه‌ی بدبوی عَفِن را میخواهیم چه‌کار کنیم، بگذارید بردارند ببرند! این شبیه آن است. صنعت هسته‌ای برای یک کشور یک ضرورت است؛ هم برای انرژی، هم برای داروهای هسته‌ای که بسیار مهم است، هم برای تبدیل آب دریا به آب شیرین، و هم برای بسیاری از نیازهای دیگر در زمینه‌ی کشاورزی و غیر کشاورزی. صنعت هسته‌ای در دنیا، یک صنعت پیشرفته است، یک صنعت مهم است؛ این را هم بچّه‌های ما خودشان به دست آوردند؛ این انفجار ظرفیّتهای درونی و استعدادهای درونی بچّه‌های ما بود...»(20/1/1394)

فناوری هسته ای برای جمهوری اسلامی ایران در زمره اهداف راهبردی و کاربردی محسوب می شود. در صورتی که مذاکرات و توافقات نتواند این اهداف را تأمین کند، جزء توافق خوب تلقی نخواهد شد. بنابراین اهداف ملی یکی از ملاک ها و معیارهای اساسی در تمایز توافق خوب و بد است.

3-2. امنیت ملی

امنیت ملی یکی دیگر از معیارهای تمایز بخشی توافق خوب از بد است. به طور مسلم هر نوع قرارداد یا توافقی که امنیت ملی کشورها را نادیده گیرد، مردود است. به همین جهت همه دولت ها از منظر امنیت ملی نسبت به توافقنامه ها و معاهدات حساس و دغدغه مند هستند. امنیت ملی به توانایی یک ملت برای حفاظت از ارزش های حیاتی داخلی در مقابل تهدیدات خارجی و این که کشورها چگونه سیاست ها و تصمیمات لازم را برای حمایت از ارزش های داخلی در مقابل تهدیدات خارجی، اتخاذ می کنند.پس‌ امنیت‌ ملی‌ یک‌ کشور در درجه‌ اول‌ به‌ معنای‌ تأمین‌ شرایطی‌ است‌ که‌ کشور را از تعرض‌ دیگران‌ به‌ استقلال‌ سیاسی‌، ارزشهای‌ فرهنگی‌ و رفاه‌ اقتصادی‌ و... دورنگه ‌دارد. روشندل‌، جلیل‌، امنیت‌ملی‌ و نظام‌ بین‌المللی‌، تهران‌، سمت‌، 1374، ص‌ 18.

از همین منظر است که رهبر معظم انقلاب تأکید دارند که «به‌هیچ‌وجه اجازه داده نشود که به بهانه‌ی نظارت، اینها به حریم امنیّتی و دفاعی کشور نفوذ کنند؛ مطلقاً. مسئولین نظامی کشور به‌هیچ‌وجه مأذون نیستند که به بهانه‌ی نظارت و به بهانه‌ی بازرسی و مانند این حرفها، بیگانگان را به حریم و حصار امنیّتی و دفاعی کشور راه بدهند، یا توسعه‌ی دفاعی کشور را متوقّف کنند.»(20/1/1394)

بنابراین توافق خوب یا بد به میزان تأثیر آن بر امنیت ملی دارد. به هر میزان توافق به تواند امنیت ملی را از تعرض بر حذر دارد و مانع از مخدوش شدن امنیت ملی گردد می تواند در زمره توافق خوب محسوب شود.

3. ویژگی های توافق خوب

ویژگی های توافق خوب هسته ای به نوعی بازتاب دهنده منافع، اهداف و امنیت ملی جمهوری اسلامی است. شناخت مختصات توافق خوب می توان ارزیابی درستی از فرایند مذاکرات فراهم سازد. بررسی محتوایی بیانات رهبر معظم انقلاب و با در نظر داشتن معیارهای توافق خوب و در عین حال با عنایت به امکانات، مقدورات و شرایط محیطی می توان ویژگی های توافق خوب هسته ای با دو وجه ایجابی و سلبی بیان کرد. با این حال ویژگی های توافق خوب اعم از ایجابی و سلبی آن متعددند. این ویژگی ها را می توان به چند دسته تقسیم کرد:

1-3. ویژگی فنی:در این ارتباط توافق هسته خوب مبتنی برحفظ همه دستاوردهای هسته ای کشور است.

یک- حفظ غنی سازی در سطح و حجم منطبق با نیاز کشور

دو- حفظ و تداوم فعالیت مجتمع غنی سازی نطنز به عنوان مرکز اصلی غنی سازی:

سه- حفظ و تداوم توسعه‌ی علمی و فنّی هسته‌ای در ابعاد گوناگون: به تصریح رهبر معظم انقلاب «توسعه‌ی فنّی. حالا محدودیت‌هایی را ممکن است لازم بدانند قبول بکنند، ما حرفی نداریم. برخی از محدودیت‌ها را قبول کنند، امّا توسعه‌ی فنّی حتماً بایستی ادامه پیدا بکند و با شدّت و قدرت پیش برود.»

چهار- حفظ ماهیت رآکتور آب سنگین اراک: هرگونه تغییر در ساختار راکتور آب سنگین اراک می بایست در بر گیرنده حفظ هویت، قدرت و شار نوترونی آن بوده و هزینه جدیدی را بر جمهوری اسلامی ایران تحمیل ننماید و در بازه زمانی معقول مورد بهره برداری قرار گیرد.

پنج- ماهیت و فلسفه تأسیسات فردو نباید تغییر کند. ماشین های سانتریفیوژ موجود در آن باید براساس نیازهای واقعی مورد توجه قرار گیرد.

شش- تحقیق در خصوص ماشین های سانتریفیوژ نسل های پیشرفته ایران نباید متوقف شوند. در انتهای بازه زمانی در نظر گرفته شده باید ایران دارای ماشین پیشرفته آماده برای انبوه سازی و راه اندازی آنها داشته باشد 

2-3. ویژگی حقوقی:

یک- شفاف، واضح و غیر قابل تفسیر بودن توافق: مفاد توافق نامه برای طرفین می بایست در بر گیرنده کلیه موارد بصورت شفاف، واضح و غیر قابل تفسیر باشد و از واژگانی که در معاهدات بین المللی تعریف مشخص ندارد، استفاده نگردد. چنانچه رهبر معظم انقلاب: «تمامی آنچه به عنوان قرارداد بسته می شود، باید روشن، واضح، غیرقابل تفسیر و تأویل باشد.»

دو- تمامی محدودیت ها بر برنامه هسته ای ایران موقت باشد. متن باید بر برداشته شدن همه محدودیت‌های اعمال شده بر برنامه هسته‌ای ایران پس از طی دوره نهایی تصریح کند. بنابراین، توافق نباید به قیمت تحمیل محدودیت های غیرمنطقی بر برنامه هسته ای تمام شود. محدودیت ناپذیری در همه زمینه ها باید راعایت شود. یعنی هیچ گونه محدودیتی برای تحقیق و توسعه وجود نداشته باشد. هیچ گونه محدودیتی در کلیه مراحل قبل از غنی سازی از قبیل اکتشاف، استخراج، مراحل تبدیل، تخلیص اورانیوم، ساخت سانتریفیوژهاو ... وجود نداشته باشد. حرکت علمی، هسته‌ای به‌هیچ‌وجه نباید متوقف یا کند شود،

سه- متن باید بر امکان آغاز غنی‌سازی صنعتی در ایران پس از گام نهایی بدون قید و شرط تصریح کند.

چهار- همه تعهدات ایران باید به‌طور تکنیکی و فنی کاملاً بازگشت پذیر باشد. بازشگت پذیری یا «فسخ خود بخودی توافق‌نامه در صورت هرگونه عدم پایبندی و یا نقض تعهدات از سوی 1+5» ملحوظ باشد.در صورت عدم پایبندی و یا نقض هر بند از تعهدات، توافق نامه کان لم یکن تلقی گردد و برای جمهوری اسلامی ایران باید این حق پذیرفته شود که مجاز است در چارچوب NPT  فعالیت های خود را در هر سطح مورد نیاز انجام بدهد.

پنج- انجام هر تعهد ایران باید منوط و مشروط به انجام یک تعهد هم‌وزن از سوی طرف مقابل شده باشد.

شش- تبعات و مجازات نقض و عدم پایبندی آمریکا باید  شفاف و صریح باشد.

هفت- رژیم بازرسی ها باید متعارف باشد. و برنامه هسته ای استثناء نشود.رهبر معظم انقلاب فرمودند:«همین نظارت های متعارفی که در همه دنیا معمول است، اینجا هم همان نظارتها (باشد) و نه بیشتر.» بنابراین تحمیل یک رژیم خاص حقوقی مبنی بر نظارت و بازرسی از کشور فراتر از پروتکل الحاقی توافق خوب را مخدوش می کند. به بیان دیگر، هر نوع بازرسی، نظارت و ارائه اطلاعات نباید فراتر از تعهدات حقوقی جمهوری اسلامی ایران طبق توافق نامه پادمان باشد.

هشت: عدم اجازه هیچ‌گونه بازرسی از هیچ‌یک از مراکز نظامی و مصاحبه با دانشمندان هسته‌ای کشور. توافق خوب توافقی است که براساس بیانات رهبر معظم انقلاب «اجازه نمی‌دهد از دانشمندان هسته‌ای و فرزندان عزیز این ملت بازجویی کنند.»(30 /2/ 1394) ایران کاملا حق دارد که نسبت به خروج هرگونه اطلاعات مرتبط با تاسیسات نظامی و دانشمندان هسته ای خود بدبین و مشکوک باشد چرا که قربانی چنین ترروریسمی شده است.

نه- تفکیک تأیید و اجرای تعهدات ایران از تأیید ماهیت صلح آمیز برنامه هسته ای ایران از سوی آژانس؛

ده- مرجع نظارت بر حسن انجام تعهدات 1+5 به ویژه آمریکا در توافق نهایی به گونه ای باید باشد که امکان تفسیر به رأی آن وجود نداشته باشد.

یازده- آزاد شدن وجوه مسدود شده جمهوری اسلامی ایران باید به طور مستقیم و یکجا به بانک مرکزی در ایران منتقل و نباید هیچگونه دخالتی در نحوه هزینه آن وجوه اعمال گردد.

3-3. ویژگی سیاسی:

یک- لغو تحریم ها به طور کامل و یکجا: توافقی که در آن تحریم ها تدریجی و یا چند مرحله شود، ویژگی خوب بودن را از دست خواهد داد. زیرا« رفع تحریم جزء توافق است نه چیزی مترتّب بر توافق.» بنابراین تحریم ها باید در هنگام امضاء توافقنامه لغو شود. رهبر معظم انقلاب می فرمایند. باید به معنای واقعی کلمه تحریم از دست دشمن خارج بشود، تحریم برداشته بشود.در این جزئیّات مذاکرات ــ که خیلی هم این چند ماه آینده مهم است ــ اتّفاقی که باید بیفتد این است که تحریمها به طور کامل و یکجا بایستی لغو بشود.(20/1/1394)نکته مهم دیگر این است که وضع هر نوع تحریم جدید تحت هر عنوان و یا به هر بهانه ای به معنای نقض توافق توسط طرف مقابل تلقی گردد.

دو-  حفظ عزت ملت: توافقی خوب محسوب می شود که در بر دارنده عزت، اقتدار و احترام ملت ایران باشد. زکی از مطالبات رهبر معظم انقلاب از تیم هسته ای این است و فرمودند:«مطمئنم که ملت ایران هم آن توافقی را که در آن عزت او محفوظ بماند، احترامش محفوظ بماند، منافعش حفظ بشود، مخالفتی ندارد، موافقت خواهد کرد؛ منتها باید این خصوصیات، بلاشک ملاحظه بشود؛ باید تکریم و حرمت ملت ایران و مسأله‌ اساسیِ مهمی که عبارت است از پیشرفت ملت ایران، محفوظ بشود و محفوظ بماند. »

سه-  مفاد توافق باید فاقد هرگونه زورگویی و زیاده خواهی طرف مقابل باشد. چنانچه رهبر معظم انقلاب فرمودند:« ملت ایران عادت نکرده است که به زورگوییِ دشمنان گوش فرا بدهد و تسلیم زورگویی و باج‌ خواهی بشود»

چهار- توافق نباید عمق استراتژیک جمهوری اسلامی ایران را تضعیف کند. به نعبیر رهبر معظم انقلاب « حمایت ما از برادران مقاوممان در نقاط مختلف؛ اینها مطلقاً نبایستی در مذاکرات مورد خدشه قرار بگیرد.»

پنج- متن توافق نباید هیچ ورودی به بخش دفاعی متعارف ایران داشته باشد. مقوله های دفاعی از جمله موشکی همواره مورد توجه آمریکا بوده و تلاش دارد تا از رهگذر توافق هسته ای به این موضوع ورود کند. از این رو همان طور که رهبر معظم انقلاب فرمودند که مذاکرات فقط در خصوص هسته ای است. در همین محدوده باید حفظ شود. «(در) این مذاکراتی که دارد انجام می گیرد – که بخشی از آن هم مذاکره با طرف های آمریکایی است – فقط در موضوع هسته ای است؛ فقط ما در هیچ موضوع دیگری فعلا با آمریکا مذاکره نداریم؛ هیچ؛ این را همه بدانند نه در مسائل منطقه نه در مسائل گوناگون داخلی، نه در مسائل بین المللی؛ امروز فقط موضوع مورد بحث و مورد مذاکره، مسائل هسته ای است.»

شش- عدم مداخله در دستاوردهای هسته ای: رهبر انقلاب تاکید دارند که«کسی حق مداخله بر روی دستاوردهای هسته‌ای را ندارد و کسی هم این کار را انجام نمی‌دهد»

هفت- روابط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با ایران باید به‌صورت متعارف و غیر فوق‌العاده باشد

4- چگونگی دستیابی

هدف اساسی دیپلماسی حفظ  و دستیابی اهداف و منافع ملی است. در این راستا، ابزار دیپلماسی برای حفظ دستاوردهای هسته ای و برداشتن موانع و چالش های پیش رو، براساس راهبرد نرمش قهرمانانه بکار گرفته شد. از سال 1392 روش جدیدی با توسل به ابزار دیپلماسی به منظور دستیابی به هدف فوق شکل گرفت. از این رهگذر توافق ژنو  منعقد شد و سپس بیانیه لوزان به عنوان مبانی توافق طرفین برای دستیابی به برجام منتشر گردید. و در این راستا چند دور مذاکرات انجام شد. با این وجود شاهد زیاده خواهی ها و طرح مسایل جدید از سوی غربی ها در مذاکرات هستیم. لذا در چنین شرایطی چگونه می توان به توافق خوب دست یافت. 

1-4. عدم خوش بینی و اعتماد به وعده های غرب: یکی از عوامل بسیار مهم که بارها رهبر معظم انقلاب بر آن تأکید کردند، پرهیز از خوش بینی به غرب و عدم اعتماد به آنچه در مذاکرات به صورت شفاهی و حتی کتبی می گویند. این ویژگی باعث می شود که انعقاد هر نوع توافقی با حساسیت و حتی با وسواسیت ویژه ای دنبال شود و به سادگی و راحتی هر واؤه و کلمه عبور نشود. به عبارت دیگر، این ویژگی باعث می شود که ضمانت های بسیار محکم و شفافی برای پایبندی طرف مقابل گرفته شود. به همین جهت است که رهبر معظم انقلاب می فرمایند:« برای دستیابی به عدم خوش بینی به غربمطالبه‌ی بعدی ما از مسئولین این بوده است که گفتیم به‌طرف مقابل اعتماد نکنید.گفتیم به‌طرف مقابل اعتماد نکنید، به لبخند او فریب نخورید، به وعده‌ی نقد که می‌دهد ــ وعده‌ی نقد، نه عمل نقد ــ اعتماد نکنید، [چون] وقتی خرش از پل گذشت، برمی‌گردد و به ریش شما می‌خندد! این‌قدر این‌ها وقیح‌اند» یا در جای دیگر فرمودند:«باید مراقب شگردهای دشمن باشیم. هر وقتی‌که یک زمان معیّن شده است برای پایان مذاکرات و ما به این زمان نزدیک میشویم، لحن طرف مقابل - بخصوص لحن آمریکایی‌ها - تندتر، سخت‌تر، خشن‌تر میشود؛ این برای این است که جزو شگردهای اینها است، جزو حیله‌ها و خدعه‌های اینها است»(21/12/1393)« ما نباید این‌جور تصوّر بکنیم که حالا اینها چون مثلاً بمب اتم دارند یا وسایل نظامی قدرتمندی دارند، بنابراین احتیاجی ندارند به اینکه دست به حیله و خدعه بزنند؛ نه، اتّفاقاً احتیاجشان هم زیاد است و عمل هم میکنند و واقعاً خدعه‌گری میکنند؛ این ما را نگران میکند.»(همان)

2-4. مقاومت و ایستادگی در برابر زیاده خواهی های غربی در میز مذاکره: احساس ضعف و انعطاف بیش از حد شرایط توافق را متفاوت خواهد کرد. از همین رو رهبر معظم انقلاب فرمودند:«مسئولین باید ایستادگی به خرج بدهند.» مقاومت و ایستادگی در برابر زیاده خواهی امریکا را باید با این باور و تحلیل درست تقویت کرد: اول توکل به خدا و قدرت لایزال الهی. چنانچه رهبر انقلاب فرمودند«خطاست اگر تصور کنیم بدون تکیه‌ی به قدرت الهی، بدون استمداد از قدرت الهی، خواهیم توانست قدمی از قدم برداریم.» (7/10/1390) دوم اینکه امریکا از ایران بیشتر به مذاکره نیازمند است. به همین جهت کاخ سفید به هیچ حاضر نیست مذاکرات با شکست روبرو شود. از این رو این استحصال امریکا است که نمی تواند با هیچ ابزاری پیچ و مهره های هسته ای ایران برچیند. چون این گونه هست، ایستادگی ایران در برابر زیاده خواهی ها آمریکا ناگزیراً کاخ سفید را مجبور به عقب نشینی خواهد کرد.«آنها به این مذاکرات احتیاج دارند، آمریکا به مذاکرات هسته‌ای بسیار احتیاج دارد. این اختلافاتی هم که می‌بینید در بین آمریکایی‌ها هست، سناتورهای آمریکا یک‌جور، دولت آمریکا یک‌جور، این معنایش این نیست که اینها به این مذاکرات نیازمند نیستند.»(1/1/1394)آمریکاییها نیازشان به مذاکره اگر بیشتر از ما نباشد، کمتر نیست.(16/2/1394)

3-4. تعصب به دستاوردهای هسته ای: تردیدی نیست که ارزشمندی یک داشته ای و داشتن تعصب نسبت به آن به همان میزان در حفظ و نگهداری آن نقش اساسی ایفاء می کند. موضوع هسته ای نیز باید برای همه کارگزاران نظام بویژه سربازان خط مقدم دیپلماسی بسیار ارزشمند و به عنوان یکی از مولفه های منافع ملی در سطح اساسی اش باشد. در واقع اگر مسئولین فناورری هسته ای را مانند رهبر معظم انقلاب در زمره منافع بنیادی تلقی کنند، مانند رهبر معظم انقلاب دغدغه خواهند داشت. از همین رو است که ایشان می فرمایند: «مسئولان باید در مورد دستاوردهای هسته‌ای تعصب داشته باشند» همچنین تاکید دارند که«« بدانند دستاورد کنونی هسته‌ای ما چیز باارزشی است؛ این را بدانند؛ به چشم کم‌ارزش و چیز سبک به آن نگاه نکنند؛ چیز باارزشی است. صنعت هسته‌ای برای یک کشور، یک ضرورت است.»بنابراین اگر این باور به حقیقت وجود داشته باشد، راه رسیدن به توافق خوب امکان پذیر است.

4-4. اصل هم دلی و هم زبانی دولت و ملت: نام‌گذاری هر سال توسط رهبر معظم انقلاب مبتنی بر اهداف راهبردی و شرایط محیطی است. انتخاب شعار « دولت و ملت، هم دلی و هم زبانی» در سال 94 ناظر بر شرایط و حساس و مسایل راهبردی این سال از جنبه های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و در سطح داخلی و خارجی است که بدون آن نظام جمهوری اسلامی ایران نمی تواند به اهداف استراتژیک خود دست یابد. به نظر می رسد شرایط حاکم بر روند سرنوشت ساز مذاکرات هسته ای در سال جاری یکی از مهمترین آنها باشد. تردیدی نیست که تصمیم گیری در موضوع پر اهمیتی مانند موضوع هسته ای با توجه به خدعه گری و سناریوی دشمن در شکل دادن تقابل ملت با دولت مستلزم انسجام ملی است. در واقع به نظر می رسد یکی از انگیزه های اصلی طرح این شعار که معظم له «ابراز امیدواری کردند در عمل تحقّق پیدا کند و هر دو کفّه‌ی این شعار، یعنی ملّت و همچنین دولت بتوانند به معنای حقیقی کلمه عمل بکنند و آثار و نتایج آن را ببینند.» مربوط به عبور با صلابت و مقتدارانه نظام اسلامی از گردونه دشوار هسته ای است. به همین جهت ایشان تأکید کردند که« هم دولت، ملت را به معنای واقعی کلمه قبول داشته باشد و ارزش و اهمیت و توانایی‌های ملت را به‌درستی بپذیرد، هم ملت به دولت که کارگزار کارهای او است به معنای حقیقی کلمه اعتماد کند.»

5-5. پرهیز از شتاب زدگی و تعجیل در توافق: این اصل پرفته شده است که شتاب زدگی و تعجیل زایل کننده عقل و تدبیر است. بنابراین اگر همه قبول دارند که مذاکرات هسته ای دارای پیچیدگی ها فنی، حقوقی و سیاسی دارد و در عین حال بازیگران مذاکرات دارای پیشینه و تجربه بسیار زیاد و اهل خدعه و نیرنگ هستند، عقل و تدبیر حکم می کند که در مذاکرات تعجیل صورت نگیرد. از همین منظر رهبر معظم انقلاب فرمودند:«حالا ممکن است بگویند آقا ما سه ماه بیشتر زمان نداریم؛ خب، حالا سه ماه بشود چهار ماه، آسمان که به زمین نمی‌آید؛ چه اشکالی دارد؟ کما اینکه آن‌ها در یک برهه‌ی دیگری هفت ماه زمان را عقب انداختند. خیلی خب، دوستان ما هم اگر چنانچه در این همدلی‌ها و هم‌زبانی‌ها و تبادل‌نظرها یک‌وقتی گرفته شد، چه اشکال دارد، وقتی گرفته بشود، یک‌خرده زمان آن تصمیمات نهایی عقب بیفتد؛ طوری نخواهد شد.»

6-5. عدم گره زدن مشکلات داخلی بویژه اقتصادی به توافق: همه کارشناسان بر این باورند که تحریم‌ها باید رفع شود چون ظالمانه است، اما مرتبط کردن همه مشکلات کشور به رفع تحریم خطای استراتژیک است.طبق نظر كارشناسان همه مشكلات كشور در حوزه اقتصاد ناشی از تحريم‌هاي خارجي نيست بلكه سوء مديريت و تحريم‌هاي داخلي نقش پررنگ‌تري دارند. بنابراین، پیوند حل مشکلات اقتصادی به توافق  زیاده خواهی های دشمنان را بیشتر کرده و می تواند تاییدی برای باور غلط آنها مبنی بر تاثیرگذاری فشار تحریم ها به ایران جهت مذاکره بوده است.

7-5.  محدود نگهداشتن دامنه مذاکرات در موضوع هسته ای: توافق خوب که درآن عزت ملی به تمام معنا حفظ شود، منوط به عدم گسترش مذاکرات به حوزه های دیگر حتی در نحوه مذاکرات است. تاکید مقام معظم رهبری براین موضوع ناشی از پیامدهایی است که مترتب آن می باشد.« این مذاکراتی که دارد انجام می‌گیرد ــ که بخشی از آن‌هم مذاکره‌ی با طرف‌های آمریکایی است ــ فقط در موضوع هسته‌ای است؛ فقط. ما در هیچ موضوع دیگری فعلاً با آمریکا مذاکره نداریم؛ هیچ؛ این را همه بدانند؛ نه در مسائل منطقه، نه در مسائل گوناگون داخلی، نه در مسائل بین‌المللی؛ امروز فقط موضوع موردبحث و مورد مذاکره، مسائل هسته‌ای است»

8-5. تقویت ساخت درونی: مهمترین راهکار توافق خوب و بدون شرط و شروط زیاده خواهانه طرف مقابل، تقویت و استحکام بخشی ساخت درونی است. اقتصاد مقاومتی و مدیریت جهادی که رهبر معظم انقلاب تدبر نمودند مورد توجه قرار گیرد، می تواند مذاکرات مقتدارانه تری را به نمایش بگذارد و از این رهگذر توافق خوب حاصل گردد. رهبر مهظم انقلاب در این خصوص فرمودندک«اگر ساخت داخلیِ قدرت در کشور در همه‌ی زمینه‌ها از جمله و بخصوص در زمینه‌ی اقتصادی، ساخت مستحکمی باشد، همه‌ی مسائل را با طرفهای گوناگون میشود مذاکره کرد؛ انسان منتها از موضع قدرت مذاکره میکند، نه از موضع نیاز، نه از موضع احتیاج که زبان دشمن را دراز کند، دائم شرط و شروط بگذارد، دائم حرف بی‌ربط و مفت بزند؛ بنده علاج را در این میبینم. من میگویم - روز اوّل سال هم این را گفتم - همه بایستی همه‌ی همّتشان را در بخشهای مختلف و گوناگون برای مسئله‌ی تولید صرف کنند.»(9/2/1394)

9-5. تقویت موقعیت ایران در تحولات منطقه: تردیدی نیست که مذاکرات از عوامل متعددی متأثر است. روند تحولات منطقه یکی از عوامل بسیار مهم محسوب می شود. اکثر کارشناسان به آن اذعان دارند. بنابراین وزارات خارجه باید در زمینه تحولات منطقه ای بیشتر سرمایه گذاری کند. به میزان افزایش نفوذ ایران و سرکوب جریانات تروریستی و افراطی در منطقه  و تقویت گفتمان مقاومت، چانه زنی جمهوری اسلامی را در میز مذاکره افزایش خواهد داد. بنابراین دستیابی به توافق خوب تنها در پشت میز نذذاکرات حاصل نیم شود بلکه باید سایر مولفه های اثر بخش را مورد توجه قرار داد.

[1]- عضو هیات علمی پژوهشگاه امام صادق علیه السلام