نگاهی به مقدمات، روند و بازتاب‌های اولیه‌ی مذاکرات آلماتی نشان می‌دهد که این دور از مذاکرات نسبت به دوره‌ی قبل از آن که در مسکو برگزار شده بود، پیش‌رفت محسوسی داشته است. هرچند که برخی از رسانه‌های غربی و مخصوصاً رسانه‌های منتسب به رژیم صهیونیستی و مخالفین ایرانی خارج نشین سعی در بی نتیجه بودن مذاکرات در پی مقاومت جمهوری اسلامی در برابر خواست‌های 1+5 داشتند. بررسی تحلیل‌های ارائه شده توسط برخی مقامات رژیم صهیونیستی و رسانه‌های آنان نشان از تلاش آن‌ها برای به بن‌بست کشیدن مذاکرات داشت. مذاکراتی که دو طرف در آن با رویکردی تعاملی پای به میدان گذاشته بودند. البته در این یادداشت 1+5 به معنای کلیت آن در نظر گرفته شده چرا که برخی از اعضای این گروه، از همان ابتدا با تکرار سناریوی «محکوم کردن ایران» موضع خود را مشخص کرده بودند.

خبرها حاکی از توافق طرفین برای ادامه‌ی مذاکرات در چارچوب طرح ایران در مسکو است. در این باره نکات زیر، محل تأمل است:

یک: چارچوب (framework) ارائه شده از سوی ایران چه می‌گوید؟

پس از مذاکرات مسکو بود که جمهوری اسلامی متن کامل چارچوب پیش‌نهادی خود به 1+5 برای پیش برد مذاکرات را منتشر کرد. در چارچوب ارائه شده توسط ایران که مبتنی بر حقوق جمهوری اسلامی مطرح در معاهده‌ی NPT و با رویکرد تعاملی و رو به جلو تهیه شده بود، اهداف، گام‌های اعتمادساز و شفاف‌ساز و محورها و اولویت‌های همکاری به دقت اشاره و تأکید شده بود. گام‌های در نظر گرفته شده در دو بخش همکاری‌های هسته‌ای و همکاری‌های غیرهسته‌ای تعریف و قدم اول، اعلام به رسمیت شناختن حق غنی‌سازی ایران از جانب 5+1 در برابر اعلام عدم پیگیری قطعی هر نوع پروژه تسلیحات هسته‌ای از سوی ایران در چارچوب فتوای مقام معظم رهبری در نظر گرفته شد. هم‌چنین نگرانی‌های جمهوری اسلامی در ارتباط با تحریم‌های اعمالی علیه مردم ایران مورد تأکید قرار گرفت. این طرح در 5 گام «تبیین مبانی فرآیند»، «اقدام شفاف‌ساز»، «گام اعتمادساز»، «تقویت همکاری‌های مورد علاقه‌ی مشترک» و «تقویت همکاری‌های مشترک» به طرف مقابل ارائه و 1+5 اعلام کرد که بر سر این طرح مشورت و

اعلام نظر خواهد کرد.

دو: چرا 1+5 مجبور به عقب نشینی شد؟

در طول این 9 ماه از مذاکرات مسکو تا آلماتی، کشورهای عضو این گروه به محوریت ایالات متحده، اقدامات بعضاً خصمانه‌ای را علیه ملت ایران نظیر تصویب تحریم‌های یک جانبه و چند جانبه در مراحل مختلف به اجرا گذاشتند. تحریم‌هایی که با هدف تغییر محاسبات مسئولین جمهوری اسلامی در پی فشارها و اعتراضات مردمی علمیاتی شد. ولی به دلایل مختلف که پرداختن به آن از حوصله‌ی یادداشت حاضر خارج و مجال برای بررسی آن فراهم نیست، پیش‌بینی‌های غربیان اشتباه و امیدشان به ناامیدی تبدیل شد. مقاومت ملت و نظام جمهوری اسلامی در برابر زیاده‌خواهی‌های امریکا و متحدان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و اصرار بر حق غیرقابل چشم‌پوشی خود، منجر به تغییر وضعیت جبهه‌ی مقابل از مهاجم به مدافع شد.

اضطرار ایالت متحده در مذاکره با جمهوری اسلامی ایران برای خروج از مشکلات پیش روی این کشور و ادبیات منطقی و متقن مسئولین ایرانی در تبیین حقوق ملت ایران، منجر به تضعیف موقعیت این جبهه و عقب‌نشینی محسوس و ملموس در برابر تیم مذاکره‌کننده‌ی کشورمان شد. این عقب‌نشینی در حوزه‌ی ادبیات، تاکتیک‌های مذاکراتی و راه بردی قابل مشاهده است. بازگشت به مذاکرات مسکو و چارچوب پیشنهادی جمهوری اسلامی در آن مذاکرات، نشان از کوتاه آمدن 1+5 در این عرصه است.

سه: چه باید کرد؟

اگر قرار باشد که طبق توافق رخ داده بین طرفین چارچوب پیشنهادی ایران در مسکو، مبنای عمل قرار گرفته و مذاکرات کارشناسی و سیاسی حول این چارچوب ادامه یابد، باید توافق و عمل به گام‌های متقابل در جهت همکاری‌های مشترک در اولویت امر قرار گیرد. البته هم سنخی، هم ترازی و همزمانی اقدامات، یکی از بهترین ضمانت‌ها برای رسیدن به نتیجه‌ای مطلوب است. در این شرایط موارد مورد اختلاف و همکاری‌های هسته‌ای به مذاکرات تیم ایرانی و آژانس‌ بین‌المللی انرژی اتمی واگذار و مذاکرات کلان در راستای گفتگو برای همکاری‌های مشترک به مذاکرات سیاسی ایران و 1+5 محول خواهد شد.

هم چنین در مذاکرات هسته‌ای، آژانس با تأکید بر حق جمهوری اسلامی ایران در راستای معاهده‌ی منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) به تعامل و همکاری با ایران پرداخته و شرایط را برای تدوین مدالیته‌ای جدید حاوی ابهامات و سؤالات نهایی مورد مناقشه‌ی طرفین فراهم می‌کند. مدالیته‌ای که مدل مشابه آن در سال 2007 مورد توافق واقع و جمهوری اسلامی ایران در نهایت حسن نیت و طبق ضوابط به شش سؤال آژانس پاسخ داد. این طرح کاری (مدالیته) باید شامل همه‌ی ابهامات و سؤالات مستند به اسناد متقن و به دور از اتهامات بی‌پایه تدوین و نسخه‌ی نهایی ادعاها علیه برنامه‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی باشد. ایران هم خواهد پذیرفت که ذیل قوانین مصرح در NPT مثل همیشه به وظایف و تکالیف خود عمل کرده و نهایت همکاری با بازرسان آژانس را فراهم آورد. در همین حال گروه 1+5 در مذاکرات خود با ایران، باید ضمانت‌های عینی در ارتباط با فرآیند کاری جمهوری اسلامی و آژانس ارائه و تضمین کند که در صورت اثبات صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های جمهوری اسلامی ایران، پرونده ایران از شورای امنیت خارج و در شورای حکام آژانس به حالت عادی در آید.

هم‌زمان با این تحولات، گام‌های متقابل در راستای احترام به حقوق جمهوری اسلامی از سوی طرفین برداشته و مذاکرات حول تقویت همکاری‌های مشترک ادامه خواهد یافت. گام‌های متقابل شامل همکاری ایران با آژانس برای حل و فصل موضوع ابعاد احتمالی نظامی پرونده‌ی هسته‌ای در برابر لغو همه‌ی تحریم‌های یک جانبه و چند جانبه‌ی خارج از شورای امنیت، همکاری هسته‌ای میان ایران و 1+5 و در نهایت همکاری غیرهسته‌ای میان ایران و 1+5 در نظر گرفته می‌شود.

این در حالی است که به نظر می‌رسد، باید اولین گام در موفقیت و حرکت به جلو در چارچوب طرح ایران به رسمیت شناختن حق غنی‌سازی برای جمهوری اسلامی ایران باشد.

چهار: نتیجه‌گیری

در طول هشت دور مذاکرات هسته‌ای بین جمهوری اسلامی ایران و1+5، ایران با رویکردی سازنده و مثبت به گفتگوها نگاه کرده و تعامل را در دستور کار خود قرار داده است. این تعامل بدون چشم‌پوشی از حقوق ملت ایران بوده و راه را بر اعمال فشار طرف غربی بسته است. این در حالی است که 1+5 با به‌کارگیری تمامی امکانات رسانه‌ای، اقتصادی و سیاسی سعی در القای شکست ایران در این روند داشته و با امید به تغییر محاسبات مسئولین ایرانی، از مذاکره طفره رفته است.

جمهوری اسلامی بدون تغییر در موضع هسته‌ای و سیاسی خود، توافق بر سر موارد طرح شده در مذاکرات از سوی 1+5 را گامی رو به جلو در نزدیکی به طرح پیشنهادی خود می‌داند. در عین حال نسبت به این تغییر موضع طرف مقابل با دیده‌ی تردید می‌نگرد. حسن نیت و عمل منطبق بر آن، شرط اول توافق است. تأکید بر همکاری و عقب‌نشینی در برابر ایران اگر راهبردی و واقعی باشد، رو به جلو و اگر تاکتیکی برای خرید زمان در جهت امیدواری به تأثیر فشارها باشد، روزنه‌های همکاری را مسدود می‌کند. تصویب تحریم‌های جدید علیه ایران در طول کمتر از یک ماه گذشته و تلاش برخی از اعضای 1+5 برای اعمال تحریم‌های جدید، تردیدها را در ارتباط با حسن نیت طرف غربی برانگیخته است. 1+5 نباید فراموش کند که ثمره‌ی این فشارها و تهدیدات چیزی جز شکست و عقب‌نشینی پشت سرهم به دنبال نخواهد داشت. آلماتی می‌تواند ایستگاه اول برای حرکت قطار همکاری‌های مشترک باشد.

مهدی حقیقت‌خواه/ کارشناس مسائل بین‌الملل و عضو تحریریه‌ی برهان

منبع: برهان