سید مجتبی طباطبایی

بزرگترین جنبش اجتماعی جهان اسلام که هر روز به خیل پویندگان آن اضافه می شود زیارت اربعین اباعبدالله الحسین است. اجتماعی که بدون دعوت هیچ گروه یا نهاد و یا دولت خاصی تشکیل شده است و دولت های مختلف تنها کاری که در مقابل آن می توانند انجام دهند، هماهنگ کردن خود و رویه های خود با این جنبش اجتماعی عظیم است. دعوت کننده به این گردهمایی یکی از امامان دوازده گانه شیعه است که در قالب پیامی عادی، زیارت اربعین را یکی از پنج ویژگی شیعه شمرده اند. اگرچه چهار نشانه دیگر هیچ کدام به اندازه این نشانه وجهه اجتماعی ندارند اما به نظر می آید به دلیل اقتضائات جامعه و شرایط امنیتی دوره امام حسن عسکری(علیه الاسلام) نشانه های دیگر به منظور کاهش میزان جلب توجه در کنار این نشانه مهم قرار گرفته اند. در سال های غیبت امام زمان (عجل الله) زیارت اربعین به دلیل اهمیت آن، تبدیل به سنت موکد برای علما شد اما این سنت علما به هیچ وجه توسط عامه مردم مورد استقبال واقع نشد.
 
 در عصر حاضر شاهد رویداد تاریخی عجیبی هستیم این اتفاق بزرگ تبدیل شدن سنت محدود به یک قشر به یک جنبش اجتماعی عظیم است. این جنبش بزرگ اختصاص به هیچ قشر یا خرده فرهنگ و زبانی از شیعیان تعلق ندارد و همگی به استقبال آن رفته اند. توجه ناگهانی، به یک پیام تاریخی که 1400 سال پیش مخابره شده است می تواند ماهیت این جنبش عظیم اجتماعی را بهتر مشخص نماید. فرستنده پیام، امام حسن عسگری هستند که مجبور به زندگی در محوطه نظامی و زیر نظر مستقیم حکومت ستمگرند و در دید ابتدایی نمی توانند هیچ تاثیر گذاری داشته باشند. اگرچه امروز به درستی قادر به تحلیل رفتار شرکت کنندگان و خدمت گزاران به این اجتماع نیستیم همزمان درک دقیق نحوه تاثیر این پیام کهن و شکل گیری جنبش چند ده میلیونی نیز امری دشوار به نظر می رسد.
 
علت به تاخیر افتادن استفاده از این پیام در زمان امام حسن عسگری(ع)، نداشتن زمینه های فکری و سیاسی مخاطبان، و علت تاثیرگذاری قوی پس از گذشت مدت زمان طولانی، مخاطب شناسی بی نقص توسط فرستنده پیام یعنی امام یازدهم شیعیان، حضرت امام حسن عسگری(ع) می باشد.
 
فرستنده پیام چه کسی است؟
 
در میان دانشمندان و کارشناسان علوم ارتباطات اجتماعی، کسی در ارسال پیام موفق تر است که بتواند تاثیر مورد نظر را بر مخاطب بگذارد. از این رو برای تاثیرگذاری بر مخاطب می بایست شناخت دقیق، نسبت به مخاطب و روحیات و ساختار روحی او داشته باشد. طبق اعتقادات شیعه، امام معصوم به ظاهر و باطن افراد و ساختار هویتی انسان آگاه است و پیامی که در قالب سخنان خود ارائه می دهد – در صورت داشتن زمینه- می تواند بر نهان خانه قلب وی بنشیند. نداشتن زمینه و سعی در کسب آن ممکن است سال ها به طول بیانجامد و قرن های متمادی پیام امام، مورد استقبال قرار نگیرد اما پس از طی این مدت طولانی، بشر قادر خواهد بود این پیام را رمزگشایی کرده و با کنار زدن موانع به آن پیام که از جنس دعوت است، پاسخ دهد. این مساله تا حدودی علت به تاخیر افتادن و همزمان علت تاثیرگذاری این پیام را پس از گذشت چندین قرن عیان می کند. علت به تاخیر افتادن استفاده از این پیام، نداشتن زمینه های فکری و سیاسی مخاطبان، و علت تاثیرگذاری قوی پس از گذشت مدت زمان طولانی، مخاطب شناسی بی نقص توسط فرستنده پیام می باشد.
 
با گسترش اجتماع شیعی اربعین، توجهات بسیاری در سراسر جهان به آن جلب شده و ادامه آن به نفع سلطه جهانی غرب نخواهد بود و غرب ناگریز است ضمن بایکوت کردن این رویداد، سعی در تخریب آن نیز نماید. رویه ای که در مورد عزاداری ایام عاشورا با کمک به تندروها و کسانی که اهل قمه زدن هستند مورد استفاده قرار گرفته بود.
 
هدف این پیام چیست؟
 
زیارت اربعین و نشانه های دیگر موجود در پیام امام حسن عسگری (علیه السلام) نشان از ضمیمه کردن نمادها و اجتماعی کردن شیعیان دارد به صورتی که شیعیان با داشتن این نشانه ها از دیگران شناخته شده و بتوانند با یکدیگر پیوند های خود را تعمیق نمایند. همانگونه که در راهپیمایی اربعین مشاهده می شود بی آن که علمای حاضر در جهان اسلامی تلاشی کرده باشند، اربعین تبدیل به بزرگترین و تاثیرگذارترین گردهمایی شیعیان شده است. با عمیق شدن و گسترده شدن این جنبش اجتماعی مهم ترین مطالبه شرکت کنندگان در آن پیگیری خواهد شد و بی شک آن مطالبه دیرین، ظهور حضرت حجت و برپایی حکومت اسلامی در جهان خواهد بود. که امام یازدهم پیش از امامت حضرت مهدی (عجل الله) آن را پایه گذاری کرده اند و مردم را برای حضور در این اجتماع دعوت کرده اند.
 
نقش پارازیت در ارسال و دریافت این پیام
 
با گسترش اجتماع شیعی اربعین، توجهات بسیاری در سراسر جهان به آن جلب شده و ادامه آن به نفع سلطه جهانی غرب نخواهد بود و غرب ناگریز است ضمن بایکوت کردن این رویداد، سعی در تخریب آن نیز نماید. رویه ای که در مورد عزاداری ایام عاشورا با کمک به تندروها و کسانی که اهل قمه زدن هستند مورد استفاده قرار گرفته بود. اما این جنبش بزرگتر از آن است که بتوان با چند عکس و کلیپ، ارزش آن را در افکار عمومی مخاطب جهانی پایین آورد. این گردهمایی که در نهایت صلح و امنیت برگزار می شود و هیچ کس نمی تواند از آن سواستفاده ای با هدف اسلام هراسی داشته باشد.
 
نقش رسانه در همه گیر شدن این پیام
 
سرعت گسترش این جنبش به قدری زیاد بوده است که رسانه ها نیز مانند دولت ها و گروه ها از همپا شدن با آن جا مانده اند و نتوانسته اند همگام با رشد آن پیشروی کنند. اگرچه رشد بی سابقه گرایش به اربعین بوسیله رسانه انجام شده است ولی حجم فعلی همکاری رسانه با این جنبش رضایت بخش نیست. رابطه بین رسانه و اربعین در همان سطح حداقلی باقی مانده است و رسانه تنها توانسته است گزارش وجود چنین اجتماعی را مخابره نماید. پس نمی توانیم در این رویداد بزرگ، نقش حداکثری و پررنگی برای رسانه قائل باشیم چرا که از همه ظرفیت های رسانه استفاده نشده است. رشد این جنبش، بیش از آنکه مدیون رسانه باشد، مدیون ارتباط قلبی بین فرستنده پیام و گیرندگان آن می باشد. در این میان رسانه تنها به عنوان یکی وسیله ابتدایی به کار گرفته شده است. اما در ادامه می توانیم با افزایش به کاربردن رسانه جهت انتقال پیام اربعین استفاده کرده و همه ساله به تعداد شرکت کنندگان این گردهمایی عظیم اضافه کرده و با بصیرت بخشی به شرکت کنندگان در آن، به هدف خود یعنی مطالبه دیرین شیعه، یعنی ظهور امام زمان(عجل الله) و برپایی حکومت اسلام نزدیک شویم.

برهان