مذاکرات فشرده جمهوری اسلامی ایران و گروه 1+5 سه شنبه و چهارشنبه 23 و 24 مهرماه در شهر ژنو پایتخت سوئیس در چهار نوبت صبح و عصر برگزار شد. در پایان این مذاکرات طرفین ضمن مثبت ارزیابی کردن روند گفت و گوها اعلام کردند که برای دور دیگری از مذاکرات در 16 و 17 آبان ماه  توافق کرده اند . هرچند نمایندگان جمهوری اسلامی ایران و 1+5 بر محرمانه بودن محتوای مذاکرات تاکید دارند اما با رصد تحلیل ها و گزارش منابع داخلی و خارجی و لحن مصاحبه های طرفین با رسانه ها طی چند روز گذشته  تا حدودی می توان به ابعاد و ماهیت طرح پیشنهادی جمهوری اسلامی ایران ، درخواست های جدید غرب و موارد مورد اختلاف طرفین در مذاکرات پی برد.  

گمانه ها درباره پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران:

با وجود اینکه جمهوری اسلامی ایران و 1+5 توافق کردند که محتوای مذاکرات آنها همچنان محرمانه بماند، اما منابع غربی به نقل از دیپلمات های شرکت کننده در مذاکرات جزئیات مهمی از آنچه ادعا شده مفاد پیشنهادجمهوری اسلامیایران است را منتشر کرده اند. البته با وجود ارتباط اثباط شده برخی هیات های مذاکره کننده با سرویس های اطلاعاتی و منابع رسانه ای غرب نمی توان ادعاهای آنها را نیز نادیده گرفت.

 خبرگزاری آسوشیتدپرس از قول یکی از اعضای هیئت مذاکره کننده غربی نوشته است که طرح جدیدجمهوری اسلامیایران، کاهش در سطوح غنی سازی اورانیوم و کاهش شمار سانتریفوژ های غنی سازی را در بر دارد که یکی از درخواست های مهم شش قدرت جهانی است. وی از قول یک مقام ایرانی نیز گفته است طرح در سه مرحله اجرا می شود و از شش ماه تا یک سال طول می کشد.  بر اساس این گزارش، ایران پذیرفته پروتکل الحاقی را به عنوان بخشی از گام آخر توافق اجرا کند.  این موضوعی است که "سید عباس عراقچی"مذاکره کننده ایرانی در ژنو هم آن را تایید کرده است.

خبرگزاری فرانسه نیز در این باره نوشت :جمهوری اسلامیایران عقیده دارد گام اول می تواند حتی در کمتر از دو ماه اجرا شود. با این حال مبسوط ترین اطلاعات درباره پیشنهادجمهوری اسلامیایران گزارشی است که پایگاه اینترنتی "دبکا فایل " وابسته به سرویس اطلاعات نظامی رژیم صهیونیستی منتشر کرده است.

دبکافایل، روز 25 مهر در گزارشی ادعا کرد که ایران به عنوان گام آخر هفت پیشنهاد ارائه کرده است:

1. ایران از کنارگذاشتنِ کاملِ غنی‌سازی اورانیوم تحت هر شرایطی ابا می‌کند.

2. ایران ممکن است مقادیر مشخصی از اورانیومِ غنی‌سازی شده‌ی خود را در برههِ زمانیِ مشخص، تحویل (کشورهای خارجی) دهد.

3. ایران عملیات غنی‌سازی خود را در حدی محدود، احتمالاً پنج درصد، انجام خواهد داد.

4. غنی‌سازی اورانیوم تا غنای بیست درصد که به اورانیوم لازم برای تولید سلاح‌های هسته‌ای نزدیک است تاحدی کاهش خواهد یافت،‌ اما ایران به اندازه کافی اورانیوم در سطح غنای متوسط (20 درصد) برای تولید رادیو ایزوتوپ‌های پزشکی و همچنین تحقیقات علمی، برای خود نگه خواهد داشت.

5. پس از گفتگوهای طولانی، ایران به بازرسان آژانس اجازه بازرسیِ تأسیسات نظامی‌ پارچین که سرویس‌های اطلاعاتی غربی و صهیونیستی از آزمایش انفجارهای هسته‌ای در آن خبر داده بودند، خواهد داد.

6. تهران آماده پاسخگویی به درخواست‌های غربی‌ها برای امضای پروتکل الحاقی است که اجازه بازرسی‌های سرزده از تأسیسات هسته‌ای ایران را به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل است، می‌دهد. با این حال، بازرسان آژانس اجازه دسترسی به تأسیساتی که توسط ایران سایت هسته‌ای اعلام نشده است نخواهند داشت. عباس عراقچی تأکید کرد که این نیز مانند سایر امتیازاتی که ایران آماده‌ی اعطای آن است، منوط به لغو تحریم‌ها خواهد بود.

7. تهران همچنین قول می‌دهد که رئاکتورِ جداکننده‌ پلوتونیوم از سوخت مصرف شده در رئاکتور آب سنگین اراک نسازد. غربی‌ها نگران ذخیره‌سازی پلوتونیوم توسط ایران به عنوان سوخت دیگری به غیر از اورانیوم، برای تولید سلاح هسته‌ای هستند. بدین ترتیب، نگرانی غربی‌ها درباره احتمال تولید بمب پلوتونیومی توسط ایران، فعلاً برطرف می‌شود، اما اصلِ رئاکتور آب سنگین اراک، به کارِ خود ادامه خواهد داد که آن نیز مایه نگرانی ِ غربی‌ها است..

درخواست های غرب:

گروه 1+5، حداقل 3 درخواست کاملا غیر قابل پذیرش در ژنو روی میز ایران گذاشته است:

1-     ایران باید بخشی از مواد 5 درصد خود را از کشور خارج کرده و یک سقف انباشت را برای مواد 5 درصد بپذیرد.

2-    گروه 1+5 بر ضرورت تعطیلی دائم تاسیسات فردو اصرار داشته است.

3-     گروه 1+5 تاکید داشته است که در نهایت ایران باید پای بندی خود را به قطعنامه های شورای امنیت نشان بدهد و جایگزینی در این زمینه وجود ندارد.

کارشناسان عقیده دارند با وجود تغییر لحن دو طرف اینگونه به نظر می رسد که دیدگاه های مذاکراتی 1+5 تغییری نکرده و بلکه با تاکید بیشتری بیان می شود. 

موارد مورد اختلاف در ژنو :

1- بر اساس گزارش منابع آگاه مهم ترین اختلاف نظر میان جمهوری اسلامی ایران و 1+5 در مذاکرات ژنو بر سر این موضوع بوده کهجمهوری اسلامیایران تاکید داشته است در ازای گام اعتمادساز تهران در قدم نخست 1+5 هم باید اقدامی متناسب در حوزه تعدیل تحریم های مالی یا انرژی انجام بدهد ولی گروه 1+5 تاکید داشته اینجمهوری اسلامیایران است که باید گام نخست را بردارد و 1+5 صرفا تلاش خواهد کرد به گام ایران پاسخی محدود بدهد.

2- این منابع با اشاره به اینکه 1+5 همچنانجمهوری اسلامیایران را در موضع بدهکار می داند و بر ضرورت آغاز اعتمادسازی از سوی ایران تاکید دارد، اضافه کردند اختلاف نظر مهم دیگر در مذاکرات این بوده است که ظاهرا 1+5 آماده تعدیل تحریم ها  بیش از آنچه که  در آلماتی گفته بود –تعدیل تحریم طلا و پتروشیمی- نیست و در بهترین حالت مایل است بدون هرگونه دستکاری در قوانین تحریم ها، صرفا  بخشی از دارایی های  مسدود شده ایران را آزاد کند. کارشناسان می گویند استنباط ایران این است که 1+5 مایل است زیر ساخت غنی سازی در ایران را محدود کند ولی مایل نیست برگ های خود در حوزه تحریم ها را به سرعت از دست بدهد.

3-  نقطه اختلاف بعدی جایی ظاهر شده که ایران خواستار تعدیل فوری بخشی از تحریم ها شده ولی گروه 1+5 تاکید کرده است که این فرآیند طولانی خواهد بود و به زودی به هیچ نتیجه ای نخواهد رسید.

4- در زمینه پذیرش حق غنی سازی ایران هم 1+5 تاکید کرده است این امر را تنها پس از رفع همه نگرانی هایش به مذاکره خواهد گذاشت و از ارائه هرگونه تضمینی به ایران مبنی بر اینکه غنی سازی ایران در گام آخر پذیرفته خواهد شد یا نه هم خودداری کرده است.

استقبال 1+5 از نتیجه مذاکرات !

پس از پایان مذاکرات ژنو مقام های کشورهای حاضر در این مذاکرات در بیانیه هایی دیدگاه خود را درباره این مذاکرات بیان کردند.مهم ترین مواضع اتخاذ شده از سوی کشورهای غربی در این باره چنین است:

* گیدو وستروله، وزیر امور خارجه آلمان: مذاکرات میان ایران و گروه 1+5 امیدها را در مورد حل و فصل دیپلماتیک بحران هسته ای ایران بیشتر کرد. مذاکرات ژنو این امید ما را بیشتر کرد که بتوان راه حلی دیپلماتیک برای کاهش نگرانی های ما درباره ماهیت برنامه هسته ای ایران پیدا کرد، اجرای مذاکرات جدی و عینی موفقیت آمیز بود، اکنون ما خواستار آن هستیم که هر چه زودتر این مذاکرات ادامه پیدا کنند.

* جن پساکی ،سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا:با توجه به اینکه مباحثات و مکالمات فنی ادامه دارد، من فکر نمی کنم ما بتوانیم این گفتگوها را در این مرحله یک موفقیت بنامیم. با این حال قطعا این گفتگوها مثبت است که زمینه برای برگزاری مباحثات فنی فراهم شده است.

* لوران فابیوس، وزیر امور خارجه فرانسه: ما منتظر تغییری جدی هستیم. با توجه به شناختی که از ایران و رهبر این کشور (آیت الله العظمی امام خامنه ای) داریم، باید به صورت محتاطانه از این پیشنهاد استقبال کنیم.

اشتباه محاسباتی غرب:

تیم مذاکره کننده ایران در حالی به ژنو رفت که این جمع بندی که تحریم ها موفق بوده و محاسبات ایران را تغییر داده در ذهن غربی ها بویژه امریکا تثبیت شده بود. مجموعه ای از آدرس ها از داخل و خارج ایران امریکایی ها را به این جمع بندی رسانده است که در دور جدید ایران پای میز مذاکره نیامده الا اینکه خواهان سبک تر شدن تحریم هاست. امریکایی ها تصور می کنند دولت ایران اکنون تحت یک فشار اجتماعی فزاینده برای بهبود وضعیت اقتصادی قراردارد که جز با تعدیل تحریم ها ممکن نخواهد بود. پیش از مذاکرات، امریکایی ها به روشنی گفتند که می دانند ایران جز برای سبک کردن تحریم ها به ژنو نمی آید. وندی شرمن مذاکره کننده ارشد امریکایی روز دوشنبه (یک روز قبل از مذاکرات) به عنوان یک دیپلمات بلند پایه اما  ناشناس امریکایی در جمع خبرنگاران حاضر شد و به آنها گفت عقیده دارد که تا کنون این حکومت ایران بوده که برای تیم مذاکره کننده دستور کار مذاکراتی تعیین می کرده و اما این بار این مردم ایران هستند که به تیم مذاکره کننده دستور کار داده اند و این دستور کار چیزی جز تعدیل تحریم ها نیست. در همان نشست خبری، شرمن گفته بود دولت امریکا عقیده دارد که نباید در طول دوران مذاکرات فشارها بر ایران را کاهش بدهد. هم زمان با او"گیورا آیلند"عضو سابق شورای امنیت ملی رژیم صهیونیستی در مقاله ای نوشت که آنچه ایران را پای میز مذاکره آورده فشار تحریم هاست و دولت امریکا اگر می خواهد ایران پای میز بماند و مذاکرات به همان نتیجه ای برسد که واشینگتن می خواهد به هیچ وجه نباید برای لغو تحریم ها عجله کند. آیلند گفته بود اگر تحریم ها سبک شود هیچ ضمانتی وجود ندارد که ایران پای میز باقی بماند. این کدهای بسیار مختصر کاملا آشکار می کند که از دید امریکا تحریم جزئی ضروری از فرآیند مذاکرات و تضمین کننده نتیجه بخشی آن است؛ بویژه زمانی که طرف مقابل –یعنی ایران- استیصال و اضطرار خود در مقابل تحریم ها را به صد زبان بیان کرده باشد. همین نوع نگاه بود که موجب شد خوش بینی های نادرست و غیرضروری ایجاد شده درباره لغو زود هنگام تحریم ها در مذاکرات ژنو به سرعت فرو بریزد. در ژنو آنگونه که امریکایی ها خود گفته اند موضع 1+5 این بوده است که اولا فرآیند مذاکرات با ایران فرآیندی طولانی خواهد بود و به این زودی ها توافقی که منجر به تسکین تحریم ها شود نمی تواند حاصل شود. ثانیا گروه 1+5 اضافه کرده است که تا زمان پایان مذاکرات، حصول توافق نهایی، اجرای توافق از سوی ایران و آزموده شدن میزان پای بندی ایران به آنچه توافق شده فشار اقتصادی بر ایران حفظ خواهد شد. ثالثا بخش های اصلی تحریم ها تا وقتی که ایران تمامی نگرانی های مربوط به برنامه هسته ای خود را رفع نکند دست نخورده باقی خواهد ماند و تحریم هایی که طول فرآیند تعلیق می شود به نسبت آنچه که باقی می ماند ناچیز است.

جمع بندی :

آنچه مسلم بود این که در مذاکرات ژنو طرف غربی تاکید کرد که مفهوم «حق غنی سازی ایران طبق ان پی تی» را نمی پذیرد. نپذیرفتن حق غنی سازی ایران مطابق ان پی تی، به این معناست که طرف غربی می خواهد این حق را به انواعی از شروط مانند تجمیع در یک مکان خاص، محدودیت سرعت، محدودیت حجم، محدودیت حجم انباشت، محدودیت مصرف و محدودیت درصد مشروط کند و حال آنکه هیچ کدام از این شروط در معاهده ان پی تی وجود ندارد و حق غنی سازی ایران در ان پی تی کاملا بدون قید و شرط است؛ بنابراین پذیرش این شروط در چارچوب یک توافق رسمی عملا به معنای محروم شدن ایران از حقوق خود طبق ان پی تی است.

ماده 4 ان پی تی که مطابق آن ایران حق انجام تمامی فعالیت های صلح آمیز هسته ای از جمله غنی سازی را دارد می گوید:

4-1- هیچ یک از این معاهده به نحوی تفسیر نخواهد گردید که به حقوق غیر قابل انکار هر یک از اعضای آن به منظور توسعه تحقیقات، تولید و بهره برداری از انرژی هسته ای جهت اهداف صلح جویانه بدون هر نوع تبعیض و منطبق با مواد 1 و 2 این معاهده، خللی وارد نماید.

 4-2- همه اعضاء این معاده متعهد می گردند که تبادل هر چه وسیع تر تجهیزات، مواد دانش و اطلاعات فنی را جهت مصارف صلح جویانه انرژی هسته ای تسهیل نموده و حق شرکت در این مبادلات را دارند. اعضا این معاهده در صورت توانایی باید انفرادی یا به اتفاق سایر اعضاء یا سازمان های بین المللی در توسعه بیشتر استفاده از انرژی هسته ای برای اهداف صلح جویانه مخصوصا در قلمرو اعضایی که فاقد سلاح هسته ای می باشند و با توجه به نیازهای مناطق در حال توسعه جهان، مشارکت نمایند.آقای دکتر روحانی و دکتر ظریف در هفته های گذشته مکررا گفته اند که به هیچ وجه از حقوق ملت ایران کوتاه نخواهند آمد.کارشناسان می گویند وقتی از حق ایران صحبت می شود مقصود «حق سیکل سوخت و غنی سازی طبق ان پی تی» است و این حق نباید به هیچ شرطی از جمله شروط مربوط به زمان، حجم، سرعت، درصد و مکان محدود شود.

بر اساس آنچه منابع غربی گفته اند، شروطی که غرب در پی تحمیل آن به برنامه غنی سازی ایران است، چنین است:

1- همه فعالیت غنی سازی ایران به یک تاسیسات –ترجیحا نطنز - محدود شود.

2- ایران به دورانی برگردد که تعداد محدودی سانتریفیوژ داشته باشد..

3- پروتکل الحاقی به طور کامل در تاسیسات ایران اجرا شود.

4- تاسیسات فردو تعطیل شود.

5- تاسیسات آب سنگین اراک تعطیل شود.

6- ایران بپذیرد که زمانی در گذشته برنامه هسته ای نظامی داشته و اثبات کند که این برنامه را متوقف کرده است.

7- ایران فعلا صرفا در حد 5 درصد در نطنز غنی سازی کند.

8- حجم مواد 5 درصد در ایران از حد معینی فراتر نرود.

9- مواد 20 درصد یا به طور کامل از ایران خارج شود یا به تمامی اکسید شود.

10- بخش عمده مواد 5 درصد از ایران خارج شود.

11- تعداد ماشین های فعال در نطنز محدود شود.

12- تعداد  کل ماشین های نطنز -  نیز با برچیده شدن برخی ماشین ها -  محدود شود.

13- ایران ساخت قطعات و مونتاژ ماشین های سانتریفیوژ را تحت نظارت قرار دهد و به تدریج متوقف کند.

14- ایران در برنامه خود برای تکمیل واحد A بخش زیر زمینی نطنز تجدید نظر کند.

15- ایران فورا مدالیته مورد نظر آژانس را امضا کرده و دسترسی به پارچین و دانشمندان دخیل در برنامه هسته ای ایران را فراهم کند.

16- ایران راهی برای احراز پای بندی اش به قطعنامه های شورای امنیت پیشنهاد کند.

به این ترتیب به نظر می رسد که برنامه غنی سازی ایران به یک برنامه سمبلیک و بسیار محدود تبدیل خواهد شد که به لحاظ راهبردی واجد ارزش چندانی نیست.

کارشناسان می گویند اعمال این محدودیت ها برغنی سازی در ایران آن هم به طور مادام العمر و دائمی و در قالب یک توافق رسمی، به معنای از بین رفتن زیر ساخت غنی سازی صنعتی در ایران، تبدیل شدن برنامه غنی سازی به یک برنامه سمبلیک و فاقد اثر راهبردی و محروم سازی ملت ایران از حق خود طبق ان پی تی است. علاوه بر این، یک نکته بسیار مهم دیگر این است که برخی اطلاعات نشان می دهد که طرف غربی قصد دارد پس از محدود و مشروط کردن حق غنی سازی در ایران، اعمال آن را به «اثبات نیاز واقعی ایران» مشروط کند. مطابق این اطلاعات، امریکایی ها حتی اگر یک غنی سازی به شدت محدود را در ایران بپذیرند، اجرای آن را مشروط به این خواهند کرد که ایران ثابت کند به  اورانیوم غنی شده نیاز دارد.

این حدس به طور جدی مطرح است که طرف امریکایی استدلال خواهد کرد ایران به دلیل نداشتن راکتوری به جز راکتور تهران و بوشهر –که سوخت آنها تامین شده است، نیازی به اورانیوم غنی شده ندارد و به همین دلیل عملا باز هم مانع جدیدی پیش پای غنی سازی در ایران گذاشته می شود. 

نشانه های قابل اتکایی وجود دارد مبنی بر این که گروه 1+5 متناسب با تغییر راهبرد تیم ایران، هیچ دگرگونی عمده ای در راهبردها و حتی تاکتیک های خود ایجاد نکرده و تا آنجا که به این گروه خصوصا امریکایی ها مربوط می شود، در بر همان پاشنه ای می چرخند که پیش تر می چرخیدند. با طولانی شدن روند مذاکرات و شروع کارشکنی های غرب ، آینده خیلی روشنی را نمی توان در خصوص نتیجه بخش بودن مذاکرات متصور شد و بار دیگربرای همگان ثابت خواهد شد که به تعبیر رهبر معظم انقلاب اسلامی"آمریکا قابل اعتماد نیست".