در روزهای دوشنبه و سه شنبه هفته گذشته مذاکرات هسته ای ایران و آژانس انرژی هسته ای در سطح کارشناسی برگزار شد و دو طرف مذاکرات خود را مفید خوانده و توافق کردند که مجددا در روز 11 نوامبر (20 آبان) در تهران مذاکره کنند.

رضا نجفی نماینده ایران در آژانس و تره واریورانتا معاون مدیر کل در امور پادمان ها مسئولیت این مذاکرات را بر عهده داشتند. بعد از پایان این جلسه، واریورانتا اعلام کرد: «گفت‌و‌گو‌های ما تمام مسائلی که تا به حال باقی‌مانده بود را در بر می‌گیرد. این گفت‌و‌گوها سرآغاز دور جدیدی از روابط میان ایران و آژانس است و چون داریم بر روی جزییات مطالعه و کار می‌کنیم. چیز بیش‌تر را نمی‌توانم بگویم، اما بعد از حصول نتیجه اطلاع‌رسانی خواهد شد». وی درباره بازدید از سایت پارچین گفت: «مذاکرات جامع و شامل همه موارد از جمله پارچین بود».

همچنین رضا نجفی، رئیس هیات مذاکره‌کننده ایران نیز اعلام کرد: «مذاکرات مثبت و سازنده بود و ما طرح جدیدی را روی میز گذاشتیم». نجفی نیز با بیان این‌که این مذاکرات سرآغاز فصل جدیدی از روابط میان دو طرف است، تصریح کرد: «این مذاکرات برای دست یافتن به یک چارچوب بود تا بتوان اقدامات عملی را انجام داد».

از سوی دیگر عباس عراقچی مذاکره کننده ارشد ایران با 1+5 هم در جلسه نخست این مذاکرات شرکت کرده و با یوکیا آمانو دیدار  نمود. وی اعلام کرد که ایران طرح جدیدی به آژانس ارائه خواهد کرد. هنوز جزئیاتی از طرح جدید ایران در دست نیست.

فضای موجود در مذاکرات هسته ای هفته قبل ایران با 1+5 در ژنو در کنار مواضع بالا گویای این است که هم طرف ایرانی و آژانس و هم دیدگاه حاکم بر گروه 1+5 از آغاز دوره ای جدیدی در مذاکرات هسته ای ایران با آژانس و 1+5 سخن می گویند.

با توجه به محرمانه بودن مذاکرات هسته ای ژنو بین ایران و 1+5 و نیز عدم انتشار جزئیات مذاکرات این هفته ایران و آژانس، شاید نتوان از همه ابعاد این دوره جدید سخن گفت، اما با توجه به شواهد پیرامونی چند نکته مهم به نظر می رسد:

1- همچنان که مقامات جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کرده اند، سیاست خارجی جمهوری اسلامی در موضوع هسته ای دارای اصول ثابت و تغییرناپذیری است. اهم این اصول عبارتند از: «عدم پذیرش توقف غنی سازی»، «لزوم بازگشت پرونده هسته ای ایران به آژانس بین المللی انرژی اتمی»، «لغو تحریم های یکجانبه غیر قانونی آمریکا و اروپا» و «تاکید بر استفاده از انرژی هسته ای صلح آمیز»، «عدم پذیرش غنی سازی  در خاک کشور ثالث» و در مجموع مدیریت برنامه هسته ای خود در چارچوب نظارت آژانس انرژی هسته ای بدون دخالت قدرت های بیگانه.

این اصول در حقیقت ترجمه عملیاتی معاهده ان پی تی است که بر حق مستقل کشورها از استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای تأکید دارد. بر این اساس رویکرد جدید در دیپلماسی هسته ای به هیچ وجه از این اصول کوتاه نیامده، بلکه در روش مذاکره اصلاحات و تغییراتی را مد نظر خواهد داشت. از همین رو وزیر خارجه کشورمان پنچ شنبه این هفته اعلام کرد: تهران به غنی‌سازی 20 درصدی اورانیوم برای تقویت رآکتور تحقیقاتی هسته‌ای خود ادامه خواهد داد.

2- در آستانه دوره جدیدی از مذاکرات هسته ای، کشورهای غرب به ویژه آمریکا بازی های مختلف و متناقضی را دنبال می کنند. دولت آمریکا از یک سو از تلاش برای حل تحریم ها سخن می گوید و مسئولیت آن را به کنگره ارجاع می دهد و در جدیدترین اظهارات اعلام می کند که از تصویب تحریم های جدید در کنگره جلوگیری کرده است و از سوی دیگر جان کری در ملاقات اخیر با نتانیاهو وقت زیادی را به گفتگو درباره موضوع هسته ای ایران اختصاص می دهد و بعد از آن نتانیاهو در سخنانی مداخله جویانه بر خواست اسرائیل برای توقف کامل غنی‌سازی در ایران و تحویل ذخیره اورانیوم غنی‌شده فعلی تاکید می کند.

این تناقضات رفتاری از سوی آمریکا با هدف طراحی زمین بازی جدیدی صورت می گیرد که در آن یک امتیاز کم بزرگنمایی شده تا طرف ایرانی را مجبور به دادن امتیاز بزرگی کند. آمریکا و اروپا به دنبال این هستند که تحریم های فعلی علیه ایران را تثبیت کرده و مسئله عدم اعمال تحریم های جدید را به عنوان یک امتیاز روی میز بگذارند.

این در حالی است که به اعتقاد کارشناسان اساسا جلوگیری از تصویب تحریم های جدید امتیاز نیست، بلکه یک دام است، چرا که عدم اعمال تحریم های جدید در آینده عملا معنایی جز این ندارد که ایران باید «در مقابل امری که هنوز اتفاق نیفتاده» امتیاز بدهد.

از این رو تیم مذاکره کننده ایران باید در این باره که عدم اعمال تحریم در آینده امتیاز بسیار بی ارزشی است، کاملا هشیار باشند. کارشناسان می گویند معیار موفقیت مذاکرات این است که اروپا و امریکا تا چه حد آماده تعدیل تحریم های فعلی خواهند بود.

3- مذاکره با آژانس یک هفته بعد از مذاکره با 1+5 در جهت پیوندزدن مذاکرات با این دو طرف دنبال می شود تا دیدگاه های فنی آژانس، دیدگاه های سیاسی طرف غربی را تحت تأثیر قرار داده و تعدیل نماید. با توجه به این که مذاکره با آژانس قبل از دور دوم مذاکرات ژنو با 1+5 انجام شده، کارشناسان این موضوع را مفید ارزیابی می کنند. از سوی دیگر خبرهایی از شکل گیری مدالیته جدید بین ایران و آژانس شنیده می شود که ویژگی دوره جدید مذاکرات هسته ای ایران با آژانس را تا حدی آشکار می کند.

باید توجه داشت که مدالیته جدید با ملاحظات مهمی همراه است. تیم دیپلماسی هسته ای کشورمان به این موضوع توجه دارد که آژانس باید برای حل مسائل باقی مانده از مذاکرات ادوار قبل گام های عملی بردارد. این مسائل عبارتند از:

- آیا آژانس اسناد مورد استناد خود را به ایران تحوبل خواهد داد یا نه.

- آیا ضمانتی وجود خواهد داشت که پس از حل و فصل شدن این موضوعات، موضوع جدیدی مطرح نشود یا نه.

- آیا آژانس پس از حل و فصل موضوعات مربوط به ابعاد احتمالی نظامی پرونده ایران در شورای حکام آژانس را عادی خواهد کرد یا نه.

- و آخرین مسئله این است که گروه 1+5 به چه نحو فرآیند کاری جدید ایران با آژانس را ضمانت خواهد کرد؟

حمزه عالی

منبع: بصیرت