بعداز 12 سال مذاکرات هسته ای ایران با قدرت های بین المللی (ابتدا تروئیکای اروپا و در ادامه گروه 5+1) در نهایت روز سه شنبه، 23 تیرماه 1394، با صدور جمع بندی توافق جامع میان ایران و ۵+۱ در وین به پایان رسید و از سوی محمد جواد ظریف وزیر خارجه کشورمان و فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام شد. در مقدمه این جمع بندی آمده است: « جمهوري اسلامي ايران و گروه ۱+۵ (چين، فرانسه، آلمان، فدراسيون روسيه، انگليس و ايالات متحده، و نماينده عالي اتحاديه اروپايي در امور خارجی و سیاست امنیتی)، در مورد اين برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) تصميم گيري نمودند. اين برجام بازتاب یک فرآیند گام به گام بوده و مشتمل بر تکاليف متقابل به نحو مندرج در اين سند و پيوست هاي آن است که قرار است توسط شوراي امنيت مورد تاييد قرار گیرد...»

دستیابی به توافق نهایی هسته ای بازتاب های زیادی را در بین مقامات کشورهای مختلف دنیا داشت و به جز سران رژیم صهیونیستی و برخی از اعضای حزب جمهوری خواه آمریکا ، که علیه آن موضع گرفتند و نیز غیر از یک پیام منفی از سوی سعودی ها، بسیاری از مقامات کشورها از دستیابی به این توافق ابراز رضایت کردند. مقامات ترکیه، عراق، آلمان، روسیه، کویت، رئیس دولت امارات، پاکستان، افغانستان، لبنان، دبیر کل ناتو، تاجیکستان، واتیکان، حزب الله لبنان و جهاداسلامی فلسطین و نیز دموکرات های آمریکا برخی از مسئولان خارجی بودند که از دستیابی به این توافق ابراز رضایت کردند و برخی از آن ها صدور آن را به دولت ایران تبریک گفتند.

عصر دیروز نیز رهبر معظم انقلاب با اشاره به سخنان رئیس جمهور در ابتدای این دیدار درباره نتایج مذاکرات هسته ای، از زحمات و مجاهدات صادقانه و مجدانه تیم هسته ای قدردانی و تشکر کردند.

دستیابی به توافق جامع هسته ای ایران و 5+1، که طی 12 سال نشست های و مذاکرات مختلف، قدرت های بزرگ بین الملل را دور خود جمع کرد، جایگاه مهمی در عرصه مسائل و روابط بین الملل دارد. می توان گفت از سال 1382 که اولین نشست گفتگوهای هسته ای بین ایران و سه کشور اروپایی ( فرانسه، آلمان و انگلیس)، برگزار شد تا این دور از مذاکرات که 19 روز است دولت ایران با شش قدرت دنیا (آمریکا، آلمان، فرانسه، انگلیس، روسیه و چین) در سطح وزرای خارجه و معاونان وزیر به شکل مستقیم مذاکره می کند، مقطع کم نظیری در تاریخ روابط بین الملل رقم خورده است.

در این مقطع قدرت های بین المللی با انواع تهدیدات و فشارها سعی کردند یک کشور را از حقوق مشروع خود، که قوانین بین المللی بر آن تصریح دارد، محروم کنند. در طول این مدت دولت های غربی تحت هدایت آمریکا، انواع فشارهای اقتصادی به شکل مستقیم و فشارهای امنیتی به شکل غیرمستقیم را بر جمهوری اسلامی ایران تحمیل کردند تا از تحقیق و توسعه صلح آمیز دانش هسته ای خودداری کند و این یکی از خواسته های غیرمعقول در تاریخ روابط بین الملل بود، اما استقامت و پایداری جمهوری اسلامی ایران با حمایت های مردمی بر سر حقوق مشروع هسته ای خود، سبب شد تا قدرت های بین الملل دست آخر، راه اعمال فشار بر ایران را ناکارآمد دانسته و به شکل جدی خواهان مذاکره با ایران شوند تا از طریق توافق با ایران، دغدغه ها و نگرانی های کذایی و بیهوده خود درباره ایران را رفع کنند.

با نگاهی به نقش موضوع هسته ای ایران در چگونگی مواجه کشورهای غربی با جمهوری اسلامی می توان نکات ذیل را درباره رفتار طرفین استخراج کرد. استخراج این نکات، معانی مهمی را در منطق روابط بین الملل خلق می کند و به عبارتی عناصری را تولید می کند که به تقویت صلح و ثبات در عرصه بین الملل کمک زیادی می کند:

1- منطق رفتاری غرب در طول سال ها مذاکره هسته ای با ایران، عبارت بود از اتهام زنی، اشاعه دروغ، جنگ رسانه ای، گفتگوهای تهدید آمیز، تهدید نظامی، تحریم بسیار شدید و استفاده از هرگونه ابزاری جهت ترتیب دادن یک جنگ اقتصادی با ایران، جاسوسی، تلاش برای حذف فیزیکی دانشمندان هسته ای ایران، جنگ الکترونیکی علیه مراکز هسته ای ایران و فشارهای امنیتی از پیرامون بر ایران؛

در مقابل منطق رفتاری جمهوری اسلامی ایران عبارت بود از شفاف سازی، همکاری عزت مندانه با سازمان های بین المللی، تصمیمات داوطلبانه (که خدشه ای بر استقلال کشور وارد نمی کرد)، اجازه به بازرسی های گسترده آژانس انرژی اتمی از مراکز هسته ای و دیگر مراکز مورد نظر آژانس با حفظ عزت و استقلال کشور، استقبال از گفتگوی عادلانه، صبر، استقامت، تحقیق و توسعه دانش هسته ای در چارچوب قوانین آژانس و تحت نظارت آن، بومی سازی دانش هسته ای و تربیت نسل جوان و با انگیزه ای از دانشمندان هسته ای و توسعه مراکز هسته ای خود مطابق با قوانین آژانس بین المللی انرژی اتمی، عدم اقدام عجولانه در سیاست خارجی و تصمیم گیری های معقول و منطقی و همچنین افزایش سطح بازدارندگی نظامی جهت حفاظت از سایت های هسته ای خود.

2- چنان که گفته شد دولت های غربی مبتنی بر منطق رفتاری فوق بیش از یک دهه با فشار و تهدید با ایران برخورد کرده و قطعنامه متعددی را در شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران تصویب کردند، اما نتیجه کار نشان داد که نمی توان در برابر صبر و استقامت بر خواسته های معقول و مشروع یک ملت، که البته از قدرت بازدارندگی نسبتا بالایی نیز برخوردار است، ایستاد و آن ها را از بین برد.

این سخن به این معناست که رفتار جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات هسته ای طی این سال ها سبب شده تا یک ارزش مهم در عرصه روابط بین الملل به صحنه بیاید و آن برجسته شدن عقلانیت و منطق در عرصه آمیخته با قدرت و اجبار است. جمهوری اسلامی ایران از رهگذر مذاکرات هسته ای طی چندین سال، اثبات کرده که در مواجه با قدرت های بین الملل که مبتنی بر نظریه واقع گرایی، تنها با کاربست فشار و ابزارهای سخت، اهداف خود را پیگیری می کنند، می توان مقاومت، عقلانیت و رفتار منطقی را مطرح و برجسته کرد. بدیهی است که دفاع از این ارزش ها به سود همه ملت هاست و زمینه تقویت صلح و ثبات بین الملل را فراهم می کند.

اکنون که قدرت های بین المللی دریافته اند که با فشار، تهدید و تحریم و دیگر اقدامات غیرمستقمی امنیتی نمی توان مانع از پیشرفت صلح طلبانه و مشروع یک ملت شد، چنانچه بر توافقات انجام شده پایدار بمانند و آن را دستخوش تفسیرهای ناروا و غیرمنطقی نکنند و حاصل چندین سال مذاکره، تأمل و ارزیابی کارشناسان فنی، سیاسی و حقوقی مختلف از کشورهای خود را بر باد ندهند، می توان امیدوار بود که اندکی الگوی جدید از تعاملات انسانیِ متکی بر مقاومت ملت ها در برابر زیاده خواهی سلطه گران، در روابط بین الملل، جان گیرد و از رهگذر تثبیت گام های اجرایی توافق هسته ای ایران و 5+1، مقدمات حرکت به سمت صلح و ثبات بیشتر در منطقه و دنیا برداشته شود.

در غیر این صورت، دولت های غربی دوره ای از همیاری و کمک به خدعه و فریب در عرصه بین الملل را آغاز کرده اند و زمینه را برای جنایت ها و رفتار غیر انسانی در عرصه بین الملل باز گذشته اند. مذاکرات هسته ای ایران و غرب با مشارکت شش قدرت جهانی بیش از یک دهه به طول انجامید. در طول این مذاکرات انواع فشارها و تهدیدات نیمه سخت و نرم غربی ها در مقابل منطق و عقلانیت ایران به بن بست رسید. اگر این مذاکرات که منجر به توافق نهایی شده است، در مرحله اجرای توافق با خدعه، فریب و عدم مسئولیت غربی ها مواجه شود، در این نقطه به این معناست که عناصر فشار و تهدید توسط غربی ها اجازه نداده حداقلی از عقلانیت و منطق در روابط بین الملل پا بگیرد. این وضعیت به معنای فتح آخرین سنگر عقلانیت توسط تهدید و فشار است و نمی توان بعد از این انتظار تقویت رفتارهای معقول در عرصه بین الملل را داشت. در دوره ای که گروه های تروریستی همچون داعش، از هیچ گونه رفتار غیرمعقولی در سطح دنیا خودداری نمی کنند، کارشکنی در اجرای توافق هسته ای ایران و 5+1 با خواسته ها و رفتارهای نامعقول غربی ها  نه تنها زمنیه بازتولید بی اعتمادی به خود آن ها است، بلکه کمک بزرگی به رشد افراط گرایی و فقدان رفتارهای عقلانی در سطح دنیا خواهد کرد.  بنابراین در وجه مخالف این استدلال، دست کشیدن غربی ها از خدعه و فریب، کمک بزرگی به صلح و ثبات در میان ملت هاست که جمهوری اسلامی ایران یک تنه  در طول مذاکرات هسته ای ده ساله با غرب، بار آن را به دوش کشیده است./م

بصيرت