هادي نيوز - علیاکبر کریمی : تحریمهای اقتصادی ابزار اصلی سیاست خارجی تلقی میشوند. کاربرد تحریم، به ویژه تحریمهای اقتصادی، اهمیت بسزایی برای کشورها و مجامع تحریمکننده دارد؛ به طوری که از آن به عنوان وسیلهای برای اعمال فشار در جهت انجام تغییرات و اصلاحات مورد نظر تحریمکننده در کشور هدف (تحریمشونده) بهره میگیرند. البته مطالبهی اجباری و تحمیلی این اصلاحات همیشه باید با اهداف انسانی و بشردوستانه و در جهت افزایش رفاه عمومی انجام پذیرد؛ اما متأسفانه تحریمهای صورتگرفته در چند سال اخیر، بر ضد نظام جمهوری اسلامی، درست در نقطهی مقابل این اهداف و با هدف ضربه زدن به نظام مردمسالاری دینی در ایران بوده است.
تحقیقات نشان داده است که تشدید فشار اقتصادی به کشور هدف، باعث افزایش شانس دستیابی به موفقیت نمیشود. بنابراین دلایل موجه اندکی برای اعمال تحریمهای همهجانبهی اقتصادی علیه کشورها وجود دارد.[1] برعکس، شواهدی وجود دارد که تحریم سبب ایجاد اثر پرچم (اتحاد و طرفداری از حکومت) میشود. میتوان به طور کاملاً بدیهی نشان داد این اثر در کشوری مثل جمهوری اسلامی ایران که اتحاد، انسجام، وفاداری به ارزشهای انقلابی و اسلامی و در واقع کل نظام و تبعیت از رهبری محبوب و مقتدر، از ویژگیهای بارز آن است، به مراتب بیشتر است.
حال کشور ما تجربهی یک جنگ تمامعیار بینالمللی طولانیمدت را در حافظهی خود دارد؛ جنگی که با شرایط کاملاً نابرابر، بر انقلاب نوپای اسلامی ایران تحمیل شد، اما در نهایت با رهبری مقتدرانه و اعتقاد و ایمان مردم به اسلام و انقلاب و فداکاریهای ایشان، به نفع ایران خاتمه یافت. امام خمینی (رحمت الله علیه) با اشاره به برکات جنگ برای کشور ما، چنین میفرمایند:
هر روز ما در جنگ برکتى داشتهایم که در همهی صحنهها از آن بهره جستهایم. ما انقلابمان را در جنگ به جهان صادر نمودهایم. جنگ ما موجب شد که تمامى سردمداران نظامهاى فاسد در مقابل اسلام احساس ذلت کنند. جنگ ما بیدارى پاکستان و هندوستان را به دنبال داشت. تنها در جنگ بود که صنایع نظامى ما از رشد آنچنانى برخوردار شد و از همهی اینها مهمتر، استمرار روح اسلام انقلابى در پرتو جنگ تحقق یافت.[2]
باید تحریمها را از تهدید بودن تبدیل به فرصت کنیم. همان طور که در جنگ تحمیلی فرماندهان و مردم فداکار و مسلمان ایران چنین کردند. تحریم به ما این فرصت را میدهد تا استعدادها و تواناییها و امکانات خود را بهتر بشناسیم و با اتکای بر آنها، بر مشکلات و فشارها و محرومیتها و انواع محاصرهها و تحریمهای اقتصادی به خوبی فائق آییم.
در واقع اکنون کشور ما با دور جدیدی از فشارها روبهروست که در قالب تحریمهای اقتصادی مطرح است و کشور عزیز ما توانسته است با همان رهبری الهی، با همان جانفشانیها و با همان روحیه و اعتقاد، تا هماکنون در برابر غربیها بایستد. آنچه اهمیت دارد این است که باید در تحریمهای اقتصادی اخیر نیز همچون سی سال گذشته و مانند عرصهی جنگ تحمیلی و دوران هشتسالهی دفاع مقدس، از خود همت، غیرت و مردانگی و گذشت و ولایتپذیری را نشان دهیم. قطعاً در عرصهی اقتصادی دیگر همچون عرصهی نظامی، فعالیتها آشکار و روشن و شفاف نیست، بلکه عوامل پشت پرده و پنهان بسیاری وجود دارد که باید آن را به خوبی و با بصیرت ولایی شناسایی کرد. رهبری انقلاب تأکید دارند غلبه بر چالشهایی نظیر جنگ، تهدید، فشار، تحریم و... مهمترین نقطهی قوت ماست.[3]
بنابراین ما باید تحریمها را از تهدید بودن تبدیل به فرصت کنیم. همان طور که در جنگ تحمیلی فرماندهان و مردم فداکار و مسلمان ایران چنین کردند. تحریم به ما این فرصت را میدهد تا استعدادها و تواناییها و امکانات خود را بهتر بشناسیم و با اتکای بر آنها، بر مشکلات و فشارها و محرومیتها و انواع محاصرهها و تحریمهای اقتصادی به خوبی فائق آییم؛ علاوه بر اینکه بعد از آن، با اعتماد به نفس بالاتر و خوداتکایی و امید بیشتری خواهیم توانست مشکلات آینده را بر خود هموار سازیم. همچنین تحریمها این فایده را برای ما خواهد داشت که نقاط ضعف و کاستیهای خود را بهتر بشناسیم و برای رفع آنها برنامهریزی و تدبیر کنیم.
رهبری عزیز تأکید دارند که در تحریمها و فشارهای اقتصادی، سیاسی، تبلیغاتی و نظامی، کشور ما هم توانست در بخش ابزاری تمدن نوین اسلامی به پیشرفت نائل شود و هم در بخش حقیقی و اصلی تمدن اسلامی، یعنی حوزهی اخلاق، معنویت و فرهنگ و سبک زندگی: «در بخش ابزارى، علىرغم فشارها و تهدیدها و تحریمها و اینچیزها، پیشرفت کشور خوب بوده است.»[4]
اما پیشرفت در بُعد حقیقی تمدن، از این منظر میتواند باشد که اولاً در شرایط فشار و تحریم، مردم بیش از پیش از خود گذشت و فداکاری نشان میدهند؛ ثانیاً انسجام و همدلی و صمیمیت بین ایشان تقویت میشود؛ ثالثاً از امکانات و تواناییهای بالقوهی خویش به نحو احسن استفاده مینمایند و استعدادهای خویش را فعال میکنند؛ رابعاً دست عنایت و امدادهای غیبی الهی را بهتر لمس میکنند و به فضل و رحمت او امیدوارتر و دلبستهتر میشوند؛ خامساً از دشمن خود ناامیدتر و متنفرتر میشوند. امام خامنهای (رحمت الله علیه) میفرمایند: «همهى این پیشرفتهاى علمى و اجتماعى و فنى، در شرایط تحریم اتفاق افتاده است؛ این خیلى مهم است.»[5]
البته ممکن است تحریمها عدهای از مسئولان، روشنفکران و مردم را از پای درآورد و خسته و فرسوده و دلسرد کند، اما آنچه اهمیت دارد این ست که قاطبهی مردم و مسئولین و رهبری عزیز انقلاب تا پای جان در راه ایستادگی و مقاومت هستند.
برکات تحریم
1. رویش اقتصاد مقاومتی و برکات آن
اقتصاد مقاومتی در دل تحریمها و فشارهای اقتصادی شکل گرفت و برکات اقتصادی زیادی نصیب نظام جمهوری اسلامی کرد که ذیلاً به بعضی از این موارد اشاره میشود:
الف) خودکفایی در محصولات استراتژیک (همچون بنزین و گندم)
ب) شکوفایی تولید ملی و بهکارگیری کار و سرمایهی ایرانی
ج) کارآفرینی و توسعهی مشاغل دانشبنیان
د) گسترش روحیهی مصرف حداقلی از کالاهای خارجی
هـ) تکیه بر صادرات به جای واردات
و) استفادهی عقلانیتر و بهینهتر از منابع خدادادی و سرمایههای ملی، همچون نفت به جای خامفروشی و افزایش صادرات نفت خام به بیگانگان و دشمنان نظام
ز) افزایش توان بخش خصوصی و مردمی اقتصاد در مقابل بخش دولتی (با توجه به وابستگی کمتر بخش خصوصی ایران به درآمدهای نفتی در مقایسه با بخش دولتی، باید نقش و جایگاه قویتری برای بخش خصوصی قائل شد، چون آسیبپذیری کمتری نسبت به تحریمها دارند.)[6]
ح) افزایش تعاملات و مبادلات اقتصادی با کشورهای همسو و مسلمان همسایه، نظیر عراق، سوریه، ترکمنستان، پاکستان، افغانستان و...
ط) استفاده از ظرفیتها و منابع ایرانیان خارج کشور در جهت سرمایهگذاری داخلی و کمک به اقتصاد ملی
آنچه اهمیت دارد این است که تحریمهای اقتصادی صرفاً با هدف تحمیل صدمات اقتصادی شدید به هدف و همچنین تغییر، اعمال نمیگردند، بلکه تحریمهای اقتصادی ابزاری است (سیاسی) و اقتصادی برای تحمیل هزینه در مقابل رفتارهای نامطلوب هدف در جهت اصلاح یا تغییر آنها.[7]
2. روحیهی امید و استقلال و جوشش از درون
رهبری عزیز انقلاب تحریمها را از دو جهت به نفع کشور میدانند؛ یکی بُعد داخلی دارد و یکی بُعد بینالمللی و خارجی. ایشان بیان میکنند: «تحریمها از دو جهت به نفع ماست: اولاً وقتى ما تحریم بشویم، بهاستعداد و ظرفیت داخلى رو مىآوریم، از داخل رشد میکنیم؛ همچنان که در اینسى سال این مسئله اتفاق افتاده است. اگر در زمینهى سلاح تحریم نمیشدیم،امروز این پیشرفتهاى عجیب را نداشتیم. اگر در قضیهى اتمى، اینها نیروگاهبوشهر را خودشان ساخته بودند، ما در غنىسازى پیشرفت نمیکردیم. اگر درهاىعلم را به روى ما نبسته بودند، ما در سلولهاى بنیادى و هوافضا و فرستادنماهواره به آسمان، به اینجاها نمیرسیدیم. پس هر چه ما را تحریم میکنند، مابه ظرفیت داخلى خودمان متوجه میشویم و رو مىآوریم و این ظرفیت و استعدادروزبهروز مثل چشمهى جوشانى شکوفا میشود. پس این تحریم به نفع ماست.»[8]
3. شکست ابهت استکبار
اما از بُعد دیگری که جنبهی فرامنطقهای دارد، عدم موفقیت تحریمها و اثربخشی آن بر روی کشور هدف، سبب ضعف جایگاه بینالمللی کشور تحریمکننده خواهد شد. رهبری در این باره میفرمایند: «جهت دومى که این تحریمها به نفع ماست، این است که اینها همین طور مرتباً در تبلیغاتشان میگویند ما این تحریمها را میخواهیم بر ایران اعمال کنیم تاایران را وادار به عقبنشینى کنیم؛ حالا مثلاً در قضیهى هستهاى. پس همهى دنیا فهمیدند که این تحریمها براى فشار بر ایران، براى عقبنشینى درقضیهى هستهاى و قضایاى دیگر است. خب، وقتى ما عقبنشینى نکردیم، چهاتفاقى مىافتد؟ این تحریمها براى این است که ایران را وادار به عقبنشینىکنند. ایران هم که عقبنشینى نخواهد کرد. نتیجه این میشود که هیبت غرب وهیبت تهدیدهاى غرب در چشم این ملتهاى منطقه که قیام کردند، میشکند و عزتملت ایران و قدرت ملت ایران در چشم اینها زیاد میشود و این به نفع ماست. بنابراین، این تحریمها براى ضربه زدن به ماست، اما از این دو جهتى که عرضکردم، در واقع خدمت به ماست.»[9]
تجربهى سه دهه ایستادگىِ موفقیتآمیز در برابر زورگویىها و فشارهاى همهجانبهىآمریکا و متحدانش، جمهورى اسلامى را به این باور قطعى رسانده است که مقاومت یک ملت متحد و داراى عزم راسخ، قادر است بر همهى خصومتها و عنادها فائقآید و راه افتخارآمیز به سوى هدفهاى بلند خود را بگشاید.
4. اتکا به تواناییهای خود و مقابله با بنبستهای احتمالی
یکی از مهمترین برکات تحریم برای جامعهی اسلامی ایران، درک این نکته است که بایستی بر تواناییها و امکانات خود اعتماد کرد و وابستهی به بیگانگان نبود. رهبری عزیز انقلاب میفرمایند: «تجربهى سه دهه ایستادگىِ موفقیتآمیز در برابر زورگویىها و فشارهاى همهجانبهىآمریکا و متحدانش، جمهورى اسلامى را به این باور قطعى رسانده است که مقاومت یک ملت متحد و داراى عزم راسخ، قادر است بر همهى خصومتها و عنادها فائقآید و راه افتخارآمیز به سوى هدفهاى بلند خود را بگشاید. پیشرفتهاىهمهجانبهى کشور ما در دو دههى اخیر، واقعیتى است که در برابر چشم همگانقرار دارد و رصدکنندگان رسمى بینالمللى، مکرراً بدان اذعان کردهاند و این همه در شرایط تحریمها و فشارهاى اقتصادى و تهاجم تبلیغاتى شبکههاى وابسته به آمریکا و صهیونیسم اتفاق افتاده است. تحریمهایى که یاوهگویان، آن رافلجکننده نامیدند، نه تنها ما را فلج نکرده است و نخواهد کرد، بلکه گامهاى ما را محکمتر و همت ما را بلندتر و اطمینان ما را به درستى تحلیلهاى خود و نیز به توانایى درونزاى ملتمان راسختر کرده است.»[10]
طبق بیانات رهبری، ما هیچ گاه در سالهای پس از انقلاب اسلامی، در مسیر پیشرفت به سوی اهداف، متوقف نشدیم و توانستیم همه گونه تحریمی را به خوبی پشت سر بگذاریم و هیچ گاه بنبستی در برابر جمهوری اسلامی وجود ندارد. رهبری چنین میفرمایند: «راه ملت ایران به سوى آرمانهاى بلند، یکراهِ گشوده است. این راه، چالش دارد؛ اما راه باز است، بنبست وجود ندارد. هدف جبههى مخالف نظام اسلامى و انقلاب اسلامى و دشمن ما این است که راه را بنبست نشان بدهد.»[11]
5. کند شدن تحریمهای آینده و واکسینه شدن در برابر آن
یکی از مسائلی که در این سی سال با آن مواجه بودهایم، تداوم تحریمها با شدت و ضعف بوده است. یکی از برکات تحریم این است که در صورت مقاومت صحیح در برابر آن، به تدریج این تحریمها در ذهن و عمل تحریمکنندگان و مجامع بینالمللی، کارایی خود را از دست خواهد داد. رهبری به این واقعیت اشاره میکنند: «واقعیت دیگر هم این است که اگر کشور در مقابل فشارهاى دشمن از جمله درمقابل همین تحریمها و از این چیزها مقاومت مدبرانه بکند، نه فقط این حربه کُند خواهد شد، بلکه در آینده هم امکان تکرار چنین چیزهایى دیگر وجودنخواهد داشت؛ چون این یک گذرگاه است، این یک برهه است. کشور از این برههعبور خواهد کرد... شاهدش هم این است که مجبور شدند بیست تا کشور را از همین تحریمهاىنفتى و امثال اینها استثناء کنند! دیگرانى هم که استثناء نشدند، خودشانمایل نیستند و بیش از آنچه که ما بخواهیم یا همان اندازه که ما میخواهیم،آنها دنبال راهحل میگردند. بنابراین بایستى مقاومت کرد.»[12]
6. قوت روزافزون در حوزههای گوناگون
رهبری به صراحت، پیشرفت در جنبههای مختلف را به تحریمها نسبت میدهند: «امروز ما نسبت به سىسال قبل، صد برابر قویتر و جلوتر هستیم. امروز ما در میدان علم، در میدانسیاست، در میدان اقتصاد، در مدیریت کشور، در بصیرت عمیق مردمى، به مراتبجلوتر هستیم از روزهاى اول انقلاب و این در چالش با دشمنى دشمنان، براى ملت ایران حاصل شده است.»[13]
منابع:
[1]. هوشمندتر کردن تحریمها، مؤسسهی تحقیقاتی تدبیر اقتصاد، سلسله گزارشهای بررسی تحریم، ش 2، ص 44.
[2] صحیفهی امام، ج 21، ص 283، پیام منشور روحانیت.
[3] خطبههای نمازجمعهی تهران، 14 بهمن 90.
[4] بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالى، 23 مهر 1391.
[5] همان.
[6] . حقپناه، محمود، بررسی رویکردها و اثرات قطعنامه سوم تحریم ایران و راههای مقابله با آن، مؤسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصاد، سلسله گزارشهای بررسی تحریم، شماره 7، مهر1387، ص53.
[7] هوشمند کردن تحریمها، ص 5.
[8] خطبههای نمازجمعهی تهران، 14 بهمن 90.
[9] همان.
[10] بیانات در شانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد، 9 شهریور 1391.
[11] بیانات در دیدار کارگزاران نظام، 3 مرداد 1391.
[12] همان.
[13] بیانات در دیدار شرکتکنندگان در اجلاس جهانی «زنان و بیدارى اسلامى»، 21 تیر 1391.
دیدگاه ها