برگزاری مناظره سوم هشت نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری، رفتار و مواضع نامزدها و اساساً آنچه که در آن مناظره گذشت، شناخت و باور بسیاری را به نامزدها تغییر داد و ضرورت بازشناسی آرایش سیاسی صحنه انتخابات را با دقت و وسواس بیشتر ایجاب کرد.
حسن مناظره مذکور که انتقادات جدی بر بخش‌هایی از آن وارد بود، در این است که بسیاری از مخاطبان و رأی‌دهندگان آگاه و دلسوز را متوجه کرد که برای رأی دادن روشمند و عالمانه نمی‌توان تنها به شنیدن سخنان بسنده کرد و بلکه باید نکات مختلفی را مدنظر قرار داد. برخی از نکات مهمی که در شکل دادن به رأی روشمند و عالمانه مؤثرند، عبارتند از:
1- وضعیت داخلی و خارجی کشور؛ بخشی از رأی‌ مردم، خواسته و یا ناخواسته متأثر از وضعیت داخلی و خارجی کشور است که باید با دقت بیشتر در شناخت هر دو وضعیت، اثر آن در رأی دادن بیشتر شود. در حال حاضر، مهم‌ترین مشکل در داخل، اقتصاد عمومی است که تورم، بیکاری، معیشت، مسکن و... در ذیل آن قرار دارند. مهم‌ترین موضوعات سیاست خارجی ایران هم عبارتند از: بحث هسته‌ای، تحریم‌ها، استکبارستیزی و حضور در جبهه مقاومت و تداوم اصول سیاست خارجی گفتمان انقلاب اسلامی. تمامی این موضوعات به هم مرتبط و در تشدید مشکلات داخلی مؤثرند؛ به‌ویژه بحث تحریم‌ها. با این حال، سیاست خارجی ایران برخلاف برخی سیاه‌نمایی‌ها، در بخش‌های اصلی بسیار موفق عمل کرده است که آثار آن در تقویت بنیان‌های هسته‌ای نظام و پیروزی‌های شگفت‌انگیز و پر رمز و راز در جبهه مقاومت به‌وضوح دیده می‌شود که باید بیشتر تقویت شود. تثبیت پیروزی در این عرصه‌ها بر حل مشکلات داخلی اثر مثبت دارد.
2- حماسه سیاسی؛ خلق حماسه سیاسی، کارکرد دوگانه داخلی و خارجی دارد که با در نظر گرفتن وضعیت داخلی و خارجی به نظر می‌رسد کارکرد خارجی آن بیشتر مدنظر است. امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) در چیستی حماسه فرمودند: «یعنی آن کار افتخارآفرینی که با شور و هیجان انجام گیرد.» در چیستی عملیاتی «حماسه‌ سیاسی» با رویکرد خارجی هم می‌توان گفت: اقدام بزرگ و دور از ذهنی که دشمن را مبهوت و متعجب کند، یعنی خلق پدیده‌ای که دشمن انتظار آن را نداشته و با پیدایی آن محاسبات دشمن به هم می‌خورد. نکته مهم در خلق حماسه با این رویکرد این است که این حماسه دو جزء دارد: جزء اول، حضور عظیم و پرشور مردم؛ و جزء دوم، انتخاب فردی است که دشمن انتظارش را نداشته و انتخابش دشمن را می‌آزارد. با شکل گرفتن حماسه سیاسی با مفهوم فوق راه برای تحقق حماسه اقتصادی که تابلوی مشکلات عمومی کشور است باز می‌شود.
3- جایگاه قوه مجریه؛ ساختار جمهوری اسلامی ایران بر اساس قانون اساسی مبتنی بر تفکیک قوای سه‌گانه: مجریه، مقننه و قضائیه است. بر اساس این تفکیک و وظایف مشخص‌شده در قانون اساسی، قوه مجریه عهده‌دار انجام کلیه امور اجرایی کشور است و باید تمام همت خود را صرف امور اجرایی کند و سایر مسائل را برعهده مجموعه‌هایی بگذارد که قانون مشخص کرده است. بر اساس قانون، راهبردهای کلان نظام و سیاست‌گذاری‌های عمده مانند سیاست خارجی، سیاست‌های هسته‌ای و... به عهده رهبر است و رئیس‌جمهور فقط مجری و هماهنگ‌کننده این سیاست‌هاست.
4- اقتضائات زمانی؛ زمان از جمله عواملی است که در انجام امور، اصلی‌ترین نقش را دارد. در بیشتر اوقات، اهمیت زمان به اقتضائات مربوط به آن است؛ یعنی در هر زمانی یک امر اولویت و اهمیت پیدا می‌کند که اگر در آن زمان به آن اولویت و اهمیت توجه نشود و چیز دیگری برجای آن بنشیند، هر چند آن چیز ارزش ذاتی بسیاری داشته باشد، نتیجه کار، زیان و خسران قطعی و در مواردی، جبران‌ناپذیر است. این نکته در انتخابات و انتخاب رئیس‌جمهور اهمیت مضاعف دارد. اقتضائات نیز از بررسی وضعیت و امور مهم در هر دوره و جغرافیایی حاصل می‌شود.
5 - رأی‌ دادن متدینان هوشمند؛ انگیزه اصلی و منشأ رأی دادن متدینان، تکلیف‌گرایی آن‌ها است؛ اما تکلیف‌گرایی به معنای انداختن برگ رأی در صندوق و پس از آن، احساس رفع تکلیف و آرامش ناشی از انجام تکلیف نیست. این نوع رأی دادن و تکلیف‌گرایی متعلق به کسانی است که برداشتشان از تکلیف‌گرایی بسیار سطحی است. تکلیف‌گرایی صحیح آن است که با شناخت درست از ارزش‌ رأی دادن و چگونگی رسیدن به رأی دقیق و آگاهی از هر آنچه که در محکم و مطمئن کردن رأی مؤثر است و نیز با توجه به نتیجه رأیی که می‌دهد و سنجیدن جوانب امر و آنگاه رفتن به پای صندوق رأی، انجام می‌شود. تکلیف‌گرای واقعی با محاسبه دقیق و در نظر گرفتن جمیع مسائل و شقوق مختلفی که می‌تواند در نتیجه رأی دادن وی و سرنوشت‌ کشور تأثیر داشته باشد، نام نامزدی را بر روی کاغذ می‌نگارد. اگر تکلیف‌گرایی از متدینان، موارد پیش‌گفته را در رأی دادن رعایت نکند، بسیار عوامانه رأی داده و تنها صورتی از تکلیف را به جای آورده است و چه‌بسا رأیی را هم هدر بدهد. بنا به فرمایش امام خامنه‌ای(مدظله‌العالی) رأی‌دهندگان باید برای رأی دادن حجت شرعی داشته باشند، آنجا که فرمودند: «اگر انسان بر طبق حجت شرعی کارکرد، چنانچه بعداً غلط هم از آب در بیاید، باز سرافراز است، می‌گوید من تکلیفم را عمل کردم؛ اما اگر بر طبق حجت شرعی عمل نکنیم، بعد خطا از آب در بیاید، خودمان را ملامت خواهیم کرد؛ عذری نداریم، حجتی نداریم.»
6- ویژگی‌های نامزد مطلوب؛ تصدی هر شغل و منصبی نیازمند گروهی از ویژگی‌هاست که متصدی و هر صاحب منصبی را در انجام وظیفه یاری می‌کند و ناکامی و کامیابی‌های افراد، بستگی زیادی به ویژگی‌های متناسب آن‌ها با مسئولیتشان دارد. با این نگاه به مسئولیت و ویژگی‌ها، ویژگی‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند: الف- ویژگی‌های عمومی. ب- ویژگی‌های خاص. این وضعیت درباره نامزدهایی که برای احراز مقام ریاست‌جمهوری وارد میدان شده‌اند، برجسته‌تر صدق می‌کند. اهمیت طرح بحث ویژگی‌ها و این تقسیم در این است که موجب جداسازی مفیدی می‌شود به این شکل که افراد بسیاری با داشتن ویژگی‌های عمومی و نداشتن ویژگی‌های خاص، یا میل ورود به این صحنه را پیدا نمی‌کنند یا اینکه شورای نگهبان آن‌ها را احراز صلاحیت نمی‌کند؛ اما در فرایند رسیدن به رأی خالص و ارزشمند که از هر نظر قابل دفاع عقلانی و منطقی باشد، ویژگی‌های خاص، نقش اصلی را دارند که با قرار داده شدن در کنار نکات پیش‌گفته، امکان رسیدن به فرد شایسته‌تر را فراهم می‌آورد.
7- آرمان‌گرایی واقع‌بینانه؛ از محاسن آرمان‌گرایی، جلوگیری از رکود، سکون، توقف و در جا زدن است. آرمان‌گرایی به انسان اجازه نمی‌دهد از وضع موجود راضی باشد و پیوسته او را به تلاش بیشتر برای نزدیک‌تر شدن به آرمان در نظر گرفته‌شده وامی‌دارد. اگر آرمان‌گرایی محض، فضای ذهنی انسان را اشغال کند، اندک‌اندک منزوی، واگرا، منفی‌باف و گریزان از وضع موجود می‌شود و همه‌چیز در نزد وی ارزشش را از دست می‌دهد و موجب اشتباه و نقص در رفتار، جهت‌گیری، تصمیم و انتخاب می‌شود؛ ازاین رو امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) با دعوت به «آرمان‌گرایی واقع‌بینانه» این آفت را از جامعه دور کردند و نحوه تنظیم آرمان با واقعیات را به آرمان‌گرایان محض آموختند. بر حسب این بیان آموزشی باید با حضور در فضای آرمانی و حفظ آن برای رسیدن به آرمان‌ها، به اقتضای واقعیات با رویکرد آرمان‌گرایانه توجه کرد تا سیاه و سفید دیدن منتفی شود و امکان دیدن رنگ‌های دیگر و یا انتخاب‌های متفاوت اما با میل به آرمان‌ها و نیز جلوگیری از رکود و ناامیدی فراهم آید.
8- مهم بودن معدل ویژگی‌ها نه تک‌ویژگی؛ منصب ریاست‌جمهوری، منصب مدیریتی است که به انرژی و تلاش وافر نیاز دارد. مدیریت نیز توانایی حاصل از تجمیع توانایی‌های مختلف است که هر یک از درون یک ویژگی سردرمی‌آورد؛ بنابراین در انتخاب رئیس‌جمهور باید در پی وزن معدل ناشی از توانایی‌ها بود، نه صرفاً برجستگی یک ویژگی. تک‌ویژگی‌ها در تخصص‌های محض، ویژگی و ارزش برترند، نه در امور مدیریتی که مرکز تجمیع امور مختلف برای انجام کارهای متفاوت و بزرگ است. بر این اساس است که هستند تک‌ویژگی‌هایی که صاحبانشان را در امور تخصصی سرآمد کرده‌اند، اما نتوانسته‌اند برای صاحبانشان در امور مدیریتی توفیقی کسب کنند.
9- ارزش‌مداری و کارآمدی؛ یکی از مسائلی که کار انتخاب را سخت می‌کند، تعلق چند نامزد هم‌سطح به یک گفتمان مشترک و یا دو گفتمان نزدیک به هم است. در چنین وضعیتی با در نظر گرفتن نکات پیش‌گفته و رجوع به بیانات هشت‌ماهه امام خامنه‌ای(مدظله‌العالی) درباره انتخابات و یافتن عبارات کلیدی و فهم صحیح و بدون هرگونه پیش‌فرض فریب‌دهنده و تطبیق آن‌ با همه امور دخیل در انتخابات از تمام مسائل خارجی گرفته تا مسائل داخلی و روشن و شفاف دیدن همه عرصه‌های کشور و خارج که به ایران ارتباط دارد و در نهایت تطبیق آن با نامزدها و یافتن مصداقی که به این بیانات معیاری نزدیک‌تر است، می‌توان به نامزد اصلح رسید. شاید راهگشاترین و کلیدی‌ترین فرمایش معظم‌له که راه انتخاب را کوتاه و مطمئن می‌کند، این دو فراز است:
1- «باید در کلیه مسائل و امور از جمله مقوله توسعه، در چارچوب ارزش‌ها، اهداف و معیارهای اسلامی حرکت کنیم... همه ابعاد توسعه یعنی توسعه اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی باید هماهنگ پیش رود و ضمن محور قرار دادن مردم، با موازین دینی و ارزشی‌ جامعه، سازگاری کامل داشته باشد.»
2- «مشروعیت همه ما بسته به انجام وظیفه و کارآیی در انجام وظیفه است. بنده روی این اصرار و تکیه دارم که بر روی کارایی‌ها و کارآمدی مسئولان طبق همان ضوابطی که قوانین ما متخذ از شرع و قانون اساسی است بایست تکیه شود. هر جا کارآمدی نباشد، مشروعیت از بین خواهد رفت... ما باید به‌دنبال کارآمدی باشیم، باید هر یک از کسانی که متصدی این مسئولیت‌ها از صدر تا ساقه هستند، بتوانند آنچه را که برعهده آن‌ها است به قدر معقول انجام دهند.»
از دو فراز فوق، این نتیجه حاصل می‌شود که بیت‌الغزل انتخاب مسئولانه و عالمانه باید معیار «ارزشمندی و کارآمدی» باشد. کلیدواژه‌های امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) درباره این دو معیار ملازم با یکدیگر بسیارند؛ از جمله درباره ارزشمداری: تعهد، تدین، مردمی، ارزشی، معتقد به انقلاب، معتقد به قانون اساسی، روحیه مقاوم، معتقد به ارزش‌ها، اهل تدبیر، مهذب اخلاقی و... و درباره کارآمدی: کاربلد در امور اجرایی، توانایی حمل بار سنگین ریاست‌جمهوری، توانایی، اهل کار، مقاوم، پایبند به قانون، پایبندی به نظام، بهبود‌دهنده رفاه، ارتقای عزت ملی، تعمیق استقلال، باز کردن گره‌ها، ایجاد امید و شوق، افزایش سرعت پیشرفت کشور، تلاش‌گر برای انقلاب و عزت ملی، ایستادگی قدرتمندانه و عزتمندانه در برابر جبهه معاندان، حکمت، عزت، مصلحت، عقل جمعی، سوابق و... .
با توجه به تمامی موارد پیش‌گفته و آنچه که از بیانات امام خامنه‌ای(مدظله‌العالی) آورده شد، می‌توان نتیجه گرفت پس از سیر و غور دقیق در تک‌تک محورهای ارائه شده و درک ارتباط آن‌ها با انتخابات و فردی که انتخاب می‌شود (رئیس‌جمهور آینده)، برای حل معمای بزرگ «به چه کسی رأی دهم تا مسئولانه و عالمانه رأی داده باشم»، دو نشانه شاخص وجود دارد که عبارتند از: 1- «ارزشمداری و کارآمدی» و 2- «سابقه نامزدها و میل و اشتیاق عمل‌گرایانه آن‌ها به انجام کارهای بزرگ و حل معضلات و مشکلات کشور». به امید آنکه آن‌گونه رأی دهیم که در دل و آسمان سربلند باشیم. ان‌شاء‌الله