استفاده رژیم عراق از تسلیحات شیمیایی یکی از موارد آشکار حمایت سازمان ملل و کشور های غربی از رژیم بعث عراق است، زیرا این رژیم در سکوت معنا‌دار مجامع جهانی از جمله سازمان ملل قدم‌به‌قدم پیش رفته و در نهایت به این جسارت رسید که به شهرهای غیر نظامی و افراد غیر‌نظامی حمله شیمیایی کند.

استفاده رژیم عراق از تسلیحات شیمیایی یکی از موارد آشکار حمایت سازمان ملل و کشور های غربی از رژیم بعث عراق است، زیرا این رژیم در سکوت معنا‌دار مجامع جهانی از جمله سازمان ملل قدم‌به‌قدم پیش رفته و در نهایت به این جسارت رسید که به شهرهای غیر نظامی و افراد غیر‌نظامی حمله شیمیایی کند و این سکوت سازمان ملل زمینه‌ای را فراهم کرد تا سایر کشورها از جمله آمریکا، روسیه و ... هیچ منعی برای تسلیح شیمیایی عراق قرار ندادند و هیچگونه ممانعتی برای جنگ‌افزارهای کشتار جمعی صدام وجود نداشت. این در حالی است که معاهدات نسبتا جامعی در رابطه با تسلیحات شیمیایی در سطح بین‌الملل وجود داشت.

 ممنوعیت تسلیحات شیمیایی در معاهدات بین المللی

اولین توافقنامه بین‌المللی منع کاربرد سلاح‌های شیمیایی مربوط به سال 1675 است: بر مبنای این توافق عدم کاربرد گلوله‌های سمی میان فرانسه و آلمان در استراسبورگ امضا شد.

کنوانسیون بروکسل: در سال 1874، کنوانسیون بروکسل در مورد قانون و عرف جنگ تصویب شد. این کنوانسیون استفاده از سم یا سلاح‌های سمی و نیز کاربرد تسلیحات، پرتابه‌ها و یا موادی به منظور ایجاد درد و رنج غیر ضروری را ممنوع کرد.

بیانیه لاهه: در سال 1899 کنفرانس صلح در لاهه برگزار شد که به امضای توافقنامه‌ای معروف به بیانیه لاهه انجامید و بر اساس آن کاربرد پرتابه‌های حاوی گاز سمی ممنوع شد.

پروتکل 1925 ژنو : وحشتی که از جنگ افزارهای شیمیایی در طول جنگ جهانی اول تجربه شد به چنان خشمی در میان کشورهای دنیا دامن زد که تصمیم گرفتند کاربرد مواد شیمیایی یا سلاحهای شیمیایی را برای همیشه در جنگ ممنوع کنند. این تعهد به امضای پروتکل 1925 ژنو مبنی بر منع کاربرد گازهای خفه کننده، سمی و گازهای دیگر و استفاده از شیوه‌های میکروبی در جنگ انجامید. ایران در 5 نوامبر 1929 و عراق در 8 سپتامبر 1931 به این معاهده پیوستند.[1] پروتکل ژنو کاربرد سلاح‌های شیمیایی را در جنگ ممنوع می‌کند اما گسترش، تولید و مالکیت چنین سلاح‌هایی را ممنوع نمی‌کند.

سیاست کلی شورای امنیت در رابطه با جنایت شیمیایی صدام

با وجود اینکه قواعد و قوانین روشنی در رابطه با سلاح های شیمیایی وجود داشت اما سیاست کلی شورای امنیت محکومیت کلی استفاده از سلاح های شیمیایی بود.  شورای امنیت به جای عمل به وظیفه خود تنها به مرور ممنوعیت ها می پرداخت. شورای امنیت سازمان ملل تحت نفوذ قدرت­های بزرگ بدون اینکه دولت عراق را به عنوان کشوری که از سلاح­های شیمیایی استفاده کرده است، محکوم کند، اعلام کرد استفاده از سلاح­های شیمیایی توسط ایران و عراق را محکوم می­کند[.[2 در صورتی که ایران بارها گفته است که از سلاح شیمیایی استفاده نکرده است و تاکنون نیز شورای امنیت نتوانسته است سندی را درباره استفاده ایران از سلاح‌های شیمیایی در جنگ تحمیلی ارائه دهد. به همین دلیل حمایت‌های شورای امنیت و سازمان ملل زمینه تداوم جنایات صدام را مهیا کرد و صدام توانست حتی تا روزهای پایانی جنگ تحمیلی از سلاح‌های کشتار جمعی استفاده کند.

لذا فارغ از سیاست های ضد انسانی رژیم بعث عراق که عامل مهمی در خون ریزی و جنایات این رژیم بود، سکوت و حمایت های ضمنی سازمان ملل و کشور های غربی عامل بسیار مهمی در افزایش دامنه استفاده از سلاح های شیمیایی توسط رژیم بعث عراق بود. طوری که با مروری بر جنایت‌های جنگی ارتش بعث عراق در طول جنگ، مشاهده می شود؛ صدام حسین با سنجش واکنش‌های های حمایت گونه سازمان ملل و کشور های بزرگ، رفته‌رفته استفاده از تسلیحات شیمیایی را گسترش می دهد.

بدین معنی که رژیم بعث عراق در سکوت معنا‌دار مجامع جهانی از جمله سازمان ملل قدم‌به‌قدم پیش رفته و در نهایت صدام به این جسارت رسید که به شهرهای غیر نظامی و افراد غیر‌نظامی حمله شیمیایی کند و این سکوت سازمان ملل زمینه‌ای را فراهم کرد تا سایر کشورها از جمله آمریکا، روسیه و ... هیچ منعی برای تسلیح شیمیایی عراق قرار ندادند و هیچگونه ممانعتی برای جنگ‌افزارهای کشتار جمعی صدام وجود نداشت. در این راستا روزشمار حملات شیمیایی صدام به ایران از یکشنبه سیاه سردشت تا جمعه سیاه حلبچه این رویه را به خوبی نشان می دهد.

23 دی ماه 1359 اولین گزارش رسمی استفاده عراق از سلاح‌های شیمیایی در جبهه‌های اهواز، دزفول و میمک شروع شد.

17 مرداد سال1361در پیرانشهر

شهریور 1361 در عملیات والفجر 4 در مریوان، بانه و پنجوین

سال 1362 در عملیات خیبر در جزایر مجنون و خطوط مقدم و جاده‌های اهواز و خرمشهر: اولین حمله بمباران شیمیایی گسترده عراق(بیش از 600 نفر شهید و چندین هزار نفر از رزمنده‌های ما مصدوم شیمیایی شدند)

در سال 1363 در عملیات بدر عراق از سلاح‌های شیمیایی و سیانور استفاده کرد که خسارت وارده، 1000 شهید و 7000 مجروح شیمیایی بود.

23 بهمن سال 1364 در والفجر 8 در فاو، دوباره عراق با بمباران‌های شیمیایی‌اش، باعث مجروحیت 20 هزار رزمنده و 3 هزار شهید شیمیایی شد.

سال 1365 در عملیات کربلای 5 در شلمچه

سال 1366 در عملیات کربلای 8 در خرمشهر

بمباران شیمیایی حلبچه

همانطور که مشاهده می شود؛ رژیم عراق در ادامه جنایاتش و با مشاهده بی تفاوتی شورای امنیت، حادثه "جمعه سیاه" حلبچه را در 27 و 28 اسفند 66 مرتکب شد که در این فاجعه، بیش از 5 هزار نفر مصدوم شدند؛ ولی باز هم وجدان‌های خفته بین المللی بیدار نشد و عراق به دلیل سستی و ناکارآمدی سازمان‌های بین‌المللی و شورای امنیت به این جنایتش تا اواخر جنگ ادامه داد.

این در حالی است که از سال 1359که اولین حملات شیمیایی صدام علیه مردم و سربازان ایرانی آغاز شد، مسئولان کشور، به سازمان ملل شکایت کردند و تا سال 62 چندین درخواست به سازمان بین الملل فرستاده شد که سرانجام هیئتی توسط سازمان بین الملل به ایران آمدند و بعد از تحقیقات و آزمایشات لازم، کاربرد سلاح‌های شیمیایی را تایید کردند[.[3

اما این هیئت وقتی به سازمان ملل برگشتند، این خبر را سانسور کردند و گزارش دادند که در این جنگ، از سلاح‌های شیمیایی استفاده شده است اما نگفتند که عراق مرتکب چنین جنایتی شده است. عراق با اطمینان از اینکه کشورهایی مثل آمریکا در سازمان ملل از آنها حمایت می‌کنند، تا اواخر جنگ از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرد که این کارش باعث خسارت‌های زیادی برای ایران شد.

اثبات جنایت جنگی صدام در معاهدات بین‌المللی و حمایت سازمان ملل

استفاده عراق از سلاح شیمیایی طبق حقوق بین‌الملل، نقض حقوق بشر دوستانه و جنایات جنگی بود. طبق ماده 8 اساسنامه دادگاه لاهه، استفاده هر کشوری از سلاح‌های شیمیایی، جزو جنایات جنگی محسوب می‌شود. براساس کنوانسیون‌های 12 اوت 1949 "ژنو"، این کار، نسل کشی و جنایت علیه بشر قلمداد می شود. لذا سکوت سازمان ملل و کشور های غربی زمانی رخ داد که عراق علیه کشورمان مرتکب جنایت جنگی شده بود.

علاوه بر این قطعنامه های شورای در محکومیت استفاده از سلاح‌های شیمیایی به صورت کلی و بدون ذکر نام عراق، با توجه به وضعیت نابسامان این کشور در جنگ و جو غالب افکار عمومی در جهان تحت تأثیر ایالات متحده و دیگر قدرتهای غربی حامی عراق، با این هدف صورت می‏گرفت که ایران و عراق را از این نظر در وضعیت یکسانی قرار دهد.

هرچند که گزارش های روشن و صریح کارشناسان اعزامی سازمان ملل متحد مدارک لازم را برای موضع گیری قاطع شورا فراهم ساخته بود، اما سازمان ملل همواره موضع سکوت و حمایت از رژیم بعث عراق را در پیش گرفت و در پایان جنگ که صدام دچار مشکلات عدیده‌ای برای ادامه جنگ شده بود و کشورهای غربی نیز توان حمایت از صدام را در مقابل دفاع مردم ایران نداشتند، سازمان ملل سعی کرد با صدور قطعنامه 620 به نوع دیگری خودش را تبرئه کند.

پی­ نوشت:

جمشید ممتاز ،حقوق بین الملل سلاح های کشتار جمعی ،ترجمه :امیر حسین رنجبریان ، نشر دادگستر، تهران،1377.ص54،55،56.

Jean-Marie Henckaerts and Louise Doswald-Beck, CUSTOMARY INTERNATIONAL HUMANITARIAN LAW, international committee of the red cross, the university of Cambridge, 2005,P: 237, 240, 251, 262 ,290.

ICRC,” Memorandum on the Applicability of International Humanitarian Law” ,2004,P:5

منبع: مرکز اسناد انقلاب اسلامی