تحلیلگر: شهربانو جمعه‌پور

در ساعات اولیه هفته جاری خبری در رسانه‌ها منتشر شد که حاکی از بروز ناآرامی، خشونت و کودتا در ترکیه بود. اخبار منتشره تصریح کرد که بخشی از ارتش در تلاش است تا کنترل حکومت را در دست بگیرد، جت‌های جنگی در حال پرواز بر فراز آنکارا بودند و ارتش پل‌های بسفر و سلطان محمد فاتح در استانبول را بست. حکومت ترکیه از پلیس درخواست کمک کرد و بیانیه‌ای از تلویزیون دولتی ترکیه مبنی بر در اختیار گرفتن امور توسط ارتش برای حفظ دموکراسی و حقوق بشر، منتشر شد. برخی اخبار از انتقال رجب طیب اردوغان به محلی امن خبر دادند و برخی دیگر این خبر را تکذیب کردند، همچنین از طریق پیامک از مردم درخواست شد تا از دولت حمایت کنند.

شرایط موجود در ترکیه در بحبوحه کودتا در این کشور به روشنی مشخص کرد که تحولات، از روند عادی خود خارج شده و نوعی اضطراب و نگرانی بر مردم غالب شده است. با توجه به اینکه، کودتای مورد بحث، به تازگی رخ داده، اظهارنظر قطعی درباره دلایل بروز آن، عوامل کودتا و پیامدهای آن دشوار است. امّا؛ در حال حاضر، گمانه‌زنی‌هایی درباره این رویداد انجام شده است. مثلاً؛ برخی تصریح کرده‌اند که با توجه به شواهد موجود، این کودتا ساختگی و نمایشی بوده است و توسط دولت اردوغان و با هدف افزایش محبوبیت دولت وی نزد افکار عمومی ترکیه رخ داده است. از سویی دیگر، این افراد معتقدند که کودتای اخیر با این هدف انجام شده است که دست مقامات ترکیه برای مقابله با مخالفان بازتر شود.

گفتنی است؛ کودتای اخیر در ترکیه، با استقرار گسترده نیروهای نظامی ترکیه در آنکارا و مسدود ساختن تمامی خطوط ارتباطی به پایتخت ترکیه، رقم خورد، امّا؛ این کودتا چندان دوام نیاورد و پس از چند ساعت با حضور طرفداران اردوغان در خیابان‌ها، عدم همراهی پلیس و دستگاه امنیتی این کشور با کودتاگران و چراغ سبز ندادن دولت‌های خارجی شکست خورد. سرعت شکست کودتا که به واسطه مقاومت اندک کودتاگران رخ داد، این گمانه زنی را از سوی خبرنگاران مخالف دولت ترکیه در پی داشت که آنچه رخ داده، یک نمایش سیاسی بوده است.

در تجزیه و تحلیلی دیگر بر اساس شواهد موجود، برخی اعلام کرده‌اند که کودتای اخیر ترکیه، با حمایت کشورهای غربی و از جمله ایالات متحده آمریکا و با همکاری جریان گولن رخ داده است. بر اساس این نظریه، کودتای اخیر ترکیه، توسط نیروهای جریان گولن در بدنه ارتش سازماندهی شده است. مهم اینکه؛ در چارچوب این تجزیه و تحلیل، کودتا پس از آن رخ داد که هفته گذشته برای اولین بار عملیات‌های امنیتی علیه شاخه نظامی این جریان انجام شد. در دو سال گذشته هیچ هفته‌ای بدون عملیات علیه نیروهای این جریان در ساختار قضایی و اطلاعاتی ترکیه وجود نداشته است و صدها نفر به جرم همکاری با جریانی زیرزمینی در درون دولت دستگیر شده‌اند. اما برای نخستین بار در هفته گذشته تعدادی از افسران ارتش تحت بازداشت قرار گرفتند، این عملیات جریان را متوجه جدیت دولت در برخورد با خود کرد و این جریان را بر آن داشت تا با پیش چشم گرفتن تمام ریسک‌های پیروزی یا شکست کودتای خود، دست به کار شود. بر اساس این نظریه، جریان نظامی گولن متوجه شده است که با کودتا یا بدون کودتا در هر حال سرکوب و ریشه کن خواهد شد، بنابراین طی یک اقدام متهورانه دست به کودتا زده است.

در تجزیه و تحلیل بروز کودتای اخیر در ترکیه باید گفت که انجام کودتا در این کشور برای دستیابی به اهداف سیاسی، موضوع تازه‌ای نیست و ریشه در توزیع قدرت در آن دارد. قدرت داشتن ارتش در کشورهای مختلف همواره از سوی اندیشمندان سیاسی مورد انتقاد قرار گرفته است. این دسته از کارشناسان، معتقدند که با توجه به دسترسی ارتش به سلاح و مهمات، قدرت داشتن آن برای امنیت جامعه خطرناک است.

صرف نظر از ریشه‌های عمیق کودتا در ترکیه که از موضوع نوشته حاضر خارج است، باید به تجزیه و تحلیل بروز کودتای اخیر در ترکیه پرداخت. اگرچه برخی به اظهارنظر زودهنگام درباره کودتای ترکیه اقدام کرده‌اند، امّا؛ تجزیه و تحلیل دقیق و کارشناسی این موضوع نیاز به گذر زمان، واکنش کشورها و دولت‌های مختلف نسبت به آن و رخدادهای بعدی دارد.

صرف نظر از اینکه کودتای اخیر ترکیه با چه هدفی و توسط چه کسانی صورت گرفته است، جمهوری اسلامی ایران با راه‌های غیردموکراتیک دستیابی به اهداف سیاسی در هر کشوری مخالف است. تهران معتقد است که راه‌های دموکراتیک از جمله انتخابات و اعتراضات صلح‌آمیز تنها راه ابراز عقاید و دسترسی به اهداف در عرصه سیاسی کشور است و راهکارهای خشونت‌آمیز مانند کودتا از اساس باطل هستند.

همانگونه که تاریخ ثابت کرده است، کودتا یکی از راه‌های غیرعقلایی برای دستیابی به اهداف در کشورهای مختلف است که به بروز خشونت در کشور و به تصمیم‌گیری‌های به دور از منطق در جامعه منجر می‌شود. به همین دلیل جمهوری اسلامی ایران با دستیابی به اهداف سیاسی در کشورهای مختلف با استفاده از روش‌هایی مانند کودتا مخالف است.

در جریان کودتای اخیر ترکیه قریب به 300 نفر کشته، نزدیک به 3 هزار نفر دستگیر و دهها تن زخمی شدند و تمامی این موارد نشان دهنده بروز خشونت در جامعه است. در جهان معاصر و در شرایطی که مکانیزم‌های دموکراتیک وجود دارند، استفاده از روش‌های خشونت‌آمیز مانند کودتا برای دستیابی به اهداف از اساس رد شده است.

شهروندان تمامی کشورها حق دارند که از راه‌هایی مانند انتخابات، سرنوشت سیاسی خود را تعیین کنند و مطمئن باشند که آرای آنها توسط صاحبان قدرت مورد تعرض قرار نمی‌گیرد.

بروز کودتا در کشوری مانند ترکیه به عنوان یکی از مدعیان اعمال حقوق بشر و مکانیزم‌های دموکراتیک که خواستار حضور در اتحادیه اروپا است، وجهه خوبی را از این کشور در محیط بین‌الملل به نمایش نمی‌گذارد. از سویی دیگر، کودتا، خشونت، ناآرامی و اینگونه مسائل در نظام‌های سیاسی مختلف، نشان‌دهنده انحراف از مسیر اصلی و دموکراتیک سیاسی است و لزوم چاره‌اندیشی درباره این انحرافات را بیش از پیش مشخص می‌کند.

با توجه به تمامی آنچه گفته شد، لازم است که آنکارا درباره روندهای سیاسی در این کشور تفکر نماید و راه‌حل‌هایی را برای پایان دادن به کودتا در تاریخ این کشور بیابد. همچنین اگر چنانچه برخی ادعا می‌کنند، این کودتا نمایشی بوده باشد نیز لازم است که سیاستمداران ترکیه بیش از پیش درباره پیامدهای منفی اینگونه اقدامات مراقبت کنند.

 

هادي نيوز