شوراهاي اسلامي شهر و روستا يكي از اركان خدمتگذاري مسئولان و نهادهاي حاكميتي به مردم است، فصل هفتم قانون اساسي از اصول يكصد تا يكصدو ششم به شوراها اختصاص دارد. در قوانين اساسي بسياري از كشورهاي غربي به شوراها اشاره نشده است چون آن را امري عادي و عمومي مي‌شمارند و نظام سياسي چندان به شوراها اهتمام نمي‌ورزد، لكن در جمهوري اسلامي قانون شوراها به متن قانون اساسي راه يافته است، شوراهاي اسلامي از چند جهت داراي اهميت است:

1- خاستگاه شوراها در قانون اساسي:بدين واسطه شوراها در ساختار كشور نهادينه شده است.

2- حلقه واسطه نظام و مردم:شوراهاي اسلامي يك نهاد حاكميتي است كه مستقيماً از متن مردم برخواسته و بي‌واسطه با مردم در ارتباط است

3- زمينه ساز ترقي پلكاني مديران كشور:شوراها سكوي ترقي براي برخي افراد و دستيابي آنها به مناصب بالاتر مانند نمايندگي مجلس،‌انتخابات رياست‌جمهوري، شهرداري و ديگر مسئوليت‌هاي كشور به شمار مي رود. در برخي مقاطع سياسي كشور جريانهاي سياسي از اين نهاد براي فتح سنگر به سنگر نهادها و قواي حاكميتي ياد مي كنند.

4- دسترسي به منابع مالي و مجاري خدمت‌رساني:شوراهاي اسلامي شهر و روستا به منابع مالي كه از جانب نظام از يك سو و از جانب درآمدهاي مردمي از سوي ديگر و علاوه بر آن انواع و اقسام رانت‌ها دسترسي دارند و از اين منابع مي‌توانند جهت افزايش تأثير و خدمت‌رساني استفاده كنند.

5- افزايش زضايت‌مندي مردم و تحكيم مشروعيت و مقبوليت نظام اسلامي

6- تسريع در روند توسعه‌يافتگي و حل مشكلات شهري و عمومي

7- تنوع و تكثر عرصه‌هاي مأموريتي:شوراهاي اسلامي شهر و روستا براي پيشبرد سريع برنامه هاي اجتماعي، اقتصادي، عمراني، بهداشتي، فرهنگي، آموزشي و ساير امور رفاهي از طريق همكاري مردم و... انتخاب مي‌شوند. ( اصل يكصد قانون اساسي).

8- گسترش سازماني شوراها در عرض و طول كشور:شوراهاي اسلامي در هر روستا، بخش، شهر، شهرستان، استان با رأي مستقيم مردم در سراسر كشور و تمامي نقاط دور و نزديك كشور انتخاب مي شوند. شوراها مظهر مردم‌سالاري واقعي بشمار مي روند، مديريت بومي و محلي در شوراها تجلي مي يابد.

تاكنون سه دوره شوراهاي اسلامي در جمهوري اسلامي ايران را پشت سرگذاشته‌ايم، نخستين دوره شوراها با اكثريت عناصر جريان اصلاح‌طلب تشكيل شد، اصلاح‌طلبان كه در اوج مستي قدرت يكه‌تازي مي‌كردند در سياسي‌كاري و توسعه سياسي آنچنان به افراط گرائيدند كه از رسالت اصلي شوراها منحرف گشتند، در كلان شهرها به ويژه در تهران به محفلي براي رقابت‌ها و منازعات و تسويه حساب‌هاي سياسي و رواني تبديل شده،‌ بود اعضاي شوراي شهر تهران در اين دوره بطور مداوم با يكديگر درگير بودند، جلسات آنها بموقع و مؤثر تشكيل نمي‌شد و خروجي قابل توجهي نداشت تا اينكه قبل از پايان فرصت چهارساله به انحلال كشيده شد.

با اين سابقه، اصلاح‌طلبان در دوره دوم و سوم شوراها با ادبار مردم مواجه شدند و اكثريت اعضاي دومين و سومين دوره شوراهاي اسلامي به دست جريان اصولگرا افتاد و در اين مدت خدمات ارزنده‌اي به نظام و مردم ارائه كردند اگرچه تا وضع مطلوب و تحقق اختيارات قانوني آنها فاصله دارند.

حساسيت‌هاي چهارمين دوره شوراهاي اسلامي

چهارمين دوره شوراهاي اسلامي شهر و روستا در 24 خرداد 92 با حساسيت‌ها و اقتضائات تازه‌اي مواجه است كه برخي از مهمترين آنها عبارتند از:

1-   همزماني با انتخابات يازدهمینرياست جمهوري و ميان‌دوره‌اي مجلس شوراي اسلامي

2-  تكاپوي همه‌جانبه جريانهاي سياسي اصولگرا، اصلاح‌طلب، دولتي‌‌ها و مستقل‌ها در اين انتخابات بدان حساسيتي مضاعف بخشيده است.

3-  نخستين انتخابات پس از فتنه 88 مي‌باشد كه ميزان حضور و مشاركت مردم در آن براي نظام و براي مردم و ناظران بين‌المللي ،  مهم و قابل توجه ارزيابي مي‌شود.

4-   پيروزي هر يك از گفتمانها و جريانهاي سياسي موجود زمينه را براي پيروزي در انتخاباتهاي آينده نظير مجلس شوراي اسلامي و ... فراهم مي‌سازد.

5-  افزايش تحريم‌ها و فشارهاي اقتصادي و سياسي و هجمه رواني و رسانه‌اي دشمن به اين انتخابات ابعاد پيچيده‌تري داده است و برون رفت از اين صحنه نيازمند عزم ملي و همبستگي عمومي و خلق حماسه سياسي مي باشد.

6-  شعار سال "حماسه سياسي و حماسه اقتصادي" به اين انتخابات و ميزان كارآمدي و نقش‌آفريني شوراها حساسيت مضاعفي داده است.

7-  اقتضائات دهه چهارم انقلاب اسلامي و ضرورت تحقق سند چشم‌انداز تا حد زيادي انتظارات نظام و مردم را از نهادهاي مختلف بويژه شوراهاي اسلامي و نمايندگان آن افزايش داده است.

8-  برخي از جريانها و طيف‌هاي سياسي از شوراها بعنوان بلانس قدرت و سياست استفاده مي‌كنند بدين معنا كه اگر نتوانستند رئيس جمهور يا نماينده مجلس شوند حداقل عضو شوراها باشند.

جريان‌شناسي سياسي

در چهارمینانتخابات شوراهاي اسلامي شهر و روستا بر اساس ثبت‌نام نامزدها و داوطلبين مي توان گفت تمامي جريان‌هاي سياسي و طيف‌ها و صنوف كشور حضوري فعال داشته‌اند، اصولگرايان، دولتي‌ها، مستقل‌ها هر يك با چهره‌هاي شاخص و سرشار خود به ميدان رقابت آمده‌اند، علاوه بر ان ورزشكاران و مدال‌آوران ورزشي، بازنشستگان كشور و لشكري هر يك در سطحي قابل توجه حضور يافته‌اند و در اين زمينه مردان و زنان زيادي ثبت نام كرده‌اند به‌گونه‌اي كه شمار داوطلبين اين دوره از مرز سيصد هزار نفر گذشته است.

انتظارات از نامزدهاي انتخابات

از نامزدهاي انتخابات و جريان‌ها و محافل متبوع آنها انتظار مي‌رود كه در گفته‌ها و نوشته‌ها و شعارهاي خود به مصالح نظام اسلامي و منافع ملي توجه لازم و كافي را داشته باشند. از تخريب و اهانت به ديگران بپرهيزند، سياه‌نمايي نكنند، از تحريك شكافهاي اجتماعي و قومي و مذهبي به شدت پرهيز نمايند و تنها به ترويج برنامه‌ها و توانمنديها و سوابق خود بپردازند.

حفظ امنيت و آرامش و ثبات سياسي براي نظام اهميت و اولويت حياتي دارد و دشمن در اين انتخابات به بي‌ثباتي‌هاي سياسي و برهم زدن اوضاع كشور اميدهاي فراوان بسته است. دميدن شور و نشاط و اشتياق در هواداران خود و در عموم مردم از الزامات حماسه سياسي و حماسه اقتصادي است، افزايش اميد در مردم، افزايش مشاركت سياسي مردم از مهمترين نيازهاي كشور مي‌باشند. كه عزت و اقتدار نظام اسلامي و اعتبار و آبروي ملت ايران را به رخ جهانيان خواهد كشيد.

حركت بر مدار قانون و پرهيز از قانون‌گريزي در فرايند انتخابات براي همگان ضروري و الزامي است و ميزان وجاهت و شايستگي نامزدها و جريانهاي سياسي و هواداران هر يك از طيف‌هاي فعال در انتخابات را مي توان در پايبندي به قانون ارزيابي كرد. پيوستگي و در هم‌تنيدگي با ديگر اركان نظام و تحكيم پيوند مردم با نظام اسلامي از جمله مهمترين انتظاراتي هستند كه اميد است مورد عنايت نامزدها و جريانهاي سياسي قرار گيرند.

مهمترين كاركرد شوراهاي اسلامي شهر و روستا

شوراهاي اسلامي شهر و روستا در عرصه‌هاي مختلف مي‌توانند موجب آباداني و پيشرفت كشور و گره‌گشايي از تنگناهای شهري روستايي شوند برخي از كاركردهاي شوراها عبارتند از:

1-   كاركرد سياسي يعني انتخاب شهردار.

2-   ايجاد شهرت و چهره شدن براي ايفاي نقش در عرصه‌هاي حاكميتي.

3-   دستيابي به پشتوانه‌هاي مالي براي ديگر فعاليت‌هاي سياسي

4-   دستيابي به رانت‌هاي محلي و استاني و ملي از جمله استخدامها و ...

5-   مديريت شهري و ايجاد تحول در فرهنگ عمومي

6-   گردش مديران و سيستم مديريتي از پايين به بالا.