بيش از سه ماه است كه خيابان هاي اوكراين شاهد تظاهرات و اعتراض هاي خشن است. به گونه اي كه حتي «لئونيد کرايتشوک» اولين رئيس جمهوري اوکراين بعد از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي، هشدار داده است كه كشور به سمت جنگ داخلي پيش مي رود. تصاوير منتشر شده از اوكراين نيز چنين ترسي را به نمايش مي گذارد. اما پرسش اين است كه چرا اوكراين در چنين شرايطي دچار اين تحول شده است؟ آيا مسائل داخلي در اين زمينه تاثيرگذارتر هستند يا مداخلات و نگاه هاي خارجي؟

پيش از آن كه به اين سوال پرداخته شود لازم است كه اهميت اين كشور در جغرافياي سياسي مورد بازبيني قرار بگيرد. اوكراين در همسايگي فدراسيون روسيه و اتحاديه اروپا قرار دارد و به همين واسطه انرژي گاز روسيه را به اتحاديه اروپا ترانزيت مي كند. اين ترانزيت همزمان براي هر دو طرف از اهميت بسيار بالايي برخوردار است زيرا اتحاديه اروپا به شدت نيازمند اين انرژي است و در صورت فقدان آن با مشكلات جدي بخصوص در فصل زمستان و سرما مواجه مي شود. روسيه نيز از اين موقعيت برخوردار است كه هم بازار گاز اروپا را حفظ كند و هم از آن به عنوان اهرم فشار و تحميل برخي سياست هايش استفاده كند.

اوكراين قدرتمندترين كشور هسته اي صلح آميز است كه پس از استقلال از شوروي سابق در ۲۳ آگوست ۱۹۹۱ دومين ارتش حوزه اوراسيا پس از روسيه و سومين ارتش اروپا را در اختيار دارد. اين كشور همچنين با حدود 50 ميليون جمعيت چهارمين جمعيت اروپا را دارا است و از سواحل استراتژيك در درياي سياه برخوردار است. حتي با روسيه يك پايگاه نظاني مشترك دارد. اين موارد تنها بخشي از اهميت اوكراين براي كشورهاي روسيه، اتحاديه اروپا و آمريكا است.

از سوي ديگر اوكراين به لحاظ جامعه شناسي سياسي و روان شناسي اجتماعي داراي دو گرايش روس گرا و غرب گرا است. از منظر تئوري سازه انگاري هويتي كه اين گرايشات به اوكراين داده باعث مي شود هر از چند گاهي تنش هايي در ميان مردم و حكومت ايجاد شود چون هر طرف بر اساس تمايلات خود علاقه مند هستند كه دولت گرايشات آنها را در سياست خارجي اعمال كند. اين همان مشكلي است كه در حال حاضر" ویکتور یانکوویچ"، رئيس جمهور فعلي با آن مواجه است. زيرا غرب گرايان و هويت غربي اوكراين علاقه مند به افزايش رابطه و تعامل با اتحاديه اروپا و آمريكا است.

از اين منظر مي توان گفت كه هويت هاي دو گانه شرقي –غربي در اوكراين اين زمينه را فراهم كرده تا قدرت هاي خارجي بخصوص فدارسيون روسيه و آمريكا به راحتي در امور داخلي آن دخالت كنند. دوگانگي هويتي اوكراين به دو پارگي جغرافيايي آن گره خورده است. به اين معنا كه اوكراين به شكل تقريبي از دو قسمت جغرافيايي برخوردار است كه در وسط آنها رودخانه دنيپر قرار دارد. روس گرايان اوكرايني كه از نژاد "اسلاو" بوده و داراي مذهب ارتدوكس وابسته به كليساي روسيه هستند در بخش شرقي قرار دارند و كاتوليك هاي متمايل به اروپا عموما در بخش غربي اين كشور زندگي مي كنند. مجموع اين دوگانگي ها، سياست و حكومت اوكراين را به شدت تحت تاثير قرار داده و حتي ترس از تجريه اين كشور را به وجود آورده است كه البته هنوز قدرت هاي خارجي تمايلي به آن نشان نداده اند.

در كنار اين مسئله اقتصاد اوكراين نيز در اين جدال ها تبديل به عامل تشديد كننده شده است. اوكراين به لحاظ نيازهاي انرژي در زمينه هاي گاز و نفت به روسيه وابسته است. بنابراين مجبور است بخش قابل توجهي از سياست هاي خود را معطوف به اين مسئله كند. به همين دليل است كه حتي غرب گرايان اوكرايني وقتي قدرت را به دست مي گيرند مجبور هستند با مسكو تعامل داشته باشند. بخصوص كه روسيه طي سال هاي اخير به شدت نسبت به خارج نزديك خود حساسيت نشان داده و خواهان بازگشت به قدرت تاثيرگذار در نظام بين الملل است.

مسئله ديگر در زمينه اقتصادي اوكراين اين است كه عمده صنايع و كارخانه هاي اين كشور در بخش شرقي و اسلاو نشين قرار دارد. به گونه اي كه 70 درصد توليد ناخالص ملي كشور از اين بخش شرقي تامين مي شود و حتي ساكنان بخش غربي مجبور هستند براي شغل و درآمد به بخش شرقي اوكراين تكيه كنند.

در چنين شرايطي مي توان گفت كه اوكراين همانگونه كه اين دو دهه نشان داده در تنش دائمي قرار گرفته و به گونه اي همواره در دوره پيشاانقلابي قرار دارد. زيرا اين هويت دو گانه اجازه تعامل سياسي در بين گروه هاي اجتماعي را نمي دهد و هر گاه غرب گرايان قدرت را به دست بگيرند روس گرايان به خيابان مي ريزند و برعكس. در اين ميان اتحاديه اروپا همواره ترس دارد كه مبادا با فشارهاي زياد، روسيه بار ديگر«ديپلماسي گازي» را به راه بيندازد و در فصل سرما اوكراين و اتحاديه اروپا را با مشكلات بنيادي مواجه كند. اين در حالي است كه آمريكا از اين خطر مصون است و راحت تر دست به اقدام مي زند و حتي مي تواند در ايام المپيك زمستاني در سوچي روسيه،‌ بخشي از اختلافات سياسي سوريه را از خاورميانه به اوكراين و مرزهاي خارج نزديك روسيه منتقل كند. رويكردي كه روس ها پيشتر نسبت به آن هشدار لازم را داده اند.