علی آزرمی[1]

حضرت علی (علیه‌السّلام)در وصیت خود به امام حسن (علیه‌السّلام) و امام حسین (علیه السّلام) که در واقع وصیتی به همگان است، می‌فرمایند: امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید که افراد شرور و بدکار جامعه بر شما مسلط می‌شوند و آنگاه هر چه دعا کنید به اجابت نرسد (نهج البلاغه، نامه47).

مقدمه:

انقلاب اسلامی ایران به عنوان نظام برآمده از اسلام ناب محمدی(ص) و آموزه‌های قرآن کریم از شاخصه‌ها و مؤلفه‌های متعدد در التزام و اجرای شریعت اسلامی در میان جوامع اسلامی و دیگر جوامع بشری برخوردار است. از این رو دشمنان اسلام در طول حیات پربرکت انقلاب اسلامی با توهین به مقدسات ملت مسلمان ایران از قبیل مخالفت با احکام قرآنی قصاص و امر به معروف و نهی از منکر و ایجاد شبهه، تحریف و تهاجم به اصول اعتقادات و ارزش‌ها، در راستای عقده‌گشایی از ملت مسلمان ایران برآمده‌اند.

منافقان و دشمنان اسلام که همواره در پی ضربه زدن به انقلاب اسلامی هستند با هدف جلوگیری از اشاعه فرهنگ اسلامی و از بین بردن ارزش‌های اسلامی نظام جمهوری اسلامی ایران، این بارهم آرام ننشستند و با در دستور کار قرار گرفتن طرح امر به معروف و نهی از منکر در خانه ملت اقدام به سناریوسازی در برابر این طرح کردند.امر به معروف و نهی از منکر به عنوان رکن اصلی جامعه‌پذیری اسلامی به عنوان یک اصل قرآنی در میان همه فقها و بزرگان دین مبین اسلام پذیرفته شده است. عملی که در سطوح مختلف چه در سطح مردم با مردم، مردم با مسئولان، مسئولان با مردم و در نهایت مسئولان با مسئولان قابل اجرایی شدن است و می‌تواند جامعه را از بیماری‌های مختلف رهایی بخشد و مصونیت را به ارمغان آورد. نظام اسلامی باید احکام قرآن و اسلام را اجرایی سازد؛ بنابراین این احکام باید در قالب قانون شکل بگیرد و ضمانت‌های اجرایی برای آن تعیین شود تا در جامعه تعمیم یابد و تثبیت شود. از طرفی دیگر بدیهی است که از مهم‌ترین تکالیف و وظایف متولیان فرهنگی در نظام اسلامی، صیانت و پاسداشت اعتقادات مردم مسلمان ایران است که امروز مجلس شورای اسلامی در اقدامی ارزشمند طرح امر به معروف و نهی از منکر را در دستور کار خود قرار داده است. بر این اساس در یادداشت روبه‌رو برآن شدیم تا ضمن بررسی اهمیت و ضرورت اجرای فریضه امر به معروف و نهی از منکر و نگاهی به آسیب‌های گوناگون کنارگذاشتن این فریضه و از سویی دیگر، فرصت‌های اجرایی کردن امر به معروف و نهی از منکر، چرایی وحدت اپوزیسیون داخلی و معاندان خارجی را در برابر این واجب الهی روشن سازیم.

جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در دین اسلام و قیام امام حسین(ع)

امر به معروف و نهی از منكر، پيشينه‌ای به قدمت تاريخ حيات انسان دارد. نخستين انسان دعوت‌كننده به نيكی، آدم علیه‌السلام بود و پس از وی نيز پيام‌آوران وحی(ص) و پيروان آنان در انجام اين وظيفه مهم تلاش كرده‏‌اند. دین اسلام نيز از پيروان خود می‌خواهد كه خود را در برابر جامعه متعهد بدانند و در صورت مشاهده ستم و گناه سكوت نكنند، بلكه همواره ديگران را به خوبی‏‌ها امر كنند و از بدي‏ها باز دارند. تأكيدهای مكرر قرآن كريم، در خصوص امر به معروف و نهی از منكر که از جمله در آیات 104،110، 114 سوره مبارکه آل‌عمران، و همچنین آیه 90 سوره مبارکه نحل ذکر شده است، بيانگر اهميتی است كه اسلام برای امر به معروف و نهی از منکر و سالم‌سازی محيط اجتماع و مبارزه با عوامل فساد و گناه قائل شده است. قيام امام حسين(ع) نيز برای اجرای اين فريضه الهی بود. امام حسین(ع) در وصيت‌نامة‌ خويش‌، بر اين‌ عامل‌ تام‌ و انگيزة‌ والا تأكيد مي‌ورزد و هدف‌ اصلي‌ خود را از مخالفت‌ با دستگاه‌  مبتذل‌ يزيد، امر به ‌معروف‌ و نهي‌ از منكر و مقابلة‌ با ظلم‌ و جور و فساد و خيانت‌ و بدعت‌ها و انحراف‌هايي‌ كه ‌از همه‌ سو، جامعة‌ اسلامي‌ را به‌ محاصره‌ درآورده‌ و مردم‌ را از راه‌ روشن‌ و صائب‌ دين‌ به ‌بي‌راهه‌هاي‌ فسق‌ و گمراهي‌ رهنمون‌ مي‌كردند، معرفي‌ مي‌نمايد. امر به‌ معروف‌ و نهي‌ از منكر در نهضت‌ امام حسین(ع) علت‌‌العلل‌ قيام‌ مقدس‌ كربلاست ‌و اين‌ به‌ دليل‌ جايگاه‌ رفيع‌ اين‌ عنصر در حركت‌ تاريخي‌ امام‌ حسين‌(ع) و نقش‌ بنيادين ‌آن‌ در به‌ ثمر نشستن‌ آن‌ جهاد مقدس‌ است‌.امام حسین(ع) از اوضاع زمان و وضع حكومت وقت خود انتقاد می‌‏كند و شيوع فساد را متذكر می‌‏شود، تغيير ماهيت اسلام را يادآوری می‌كند، حلال شدن حرام‌ها و حرام شدن حلال‌ها را بيان می‌نمايد، و آنگاه مي‏‌فرمايد: "وظيفه يك مسلمان اين است كه در مقابل چنين حوادثی ساكت نباشد".

آسیب‌های فردی و اجتماعی ترک امر به معروف و نهی از منکر

ترک فردی و اجتماعی امر به معروف و نهی از منکر آسیب‌هایی بسیاری همچون بی‌تفاوتی نسبت به دین و ضعف ایمان، شراکت ترک‌کننده امر به معروف و نهی از منکر در گناه عامل منکر و تارک معروف، محرومیت از سعادت دنیا و آخرت، دشمن خدا بودن، شیوع فساد و تبدیل منکر به معروف، فراموشی خوبی‌ها و تسلط اشرار، عقوبت الهی، از بین رفتن برکت از زندگی و... را به دنبال خواهد داشت که هر یک می‌تواند عمده‌ای از مسائل و بحران‌های اجتماعی را ایجاد نموده، زمینه‌ساز مسائل مختلف اجتماعی شود.

فرصت‌ها و برکت‌های اجرای امر به معروف و نهی از منکر

برکات و فرصت‌های اجرای امر به معروف برای جامعه و فرد می‌تواند شامل: نجات از قهر خدا، رسیدن به واقعیت الطاف الهی، بهترین مردم شدن به وسیله امر به معروف و نهی از منکر، بالاترین مقام الهی را در زمین کسب کردن و خلیفه الهی شدن، شریک شدن در ثواب عامل به معروف، کسب رضایت خدا، فلاح و رستگاری، سلامتی دین و دنیا، نصرت الهی، کم نشدن عمر و روزی، ثواب فراوان، اجرای احکام اسلامی، برقراری عدالت اجتماعی، استواری نظام اسلامی، امنیت، بینی فاسق را به زمین زدن با امر به معروف و نهی از منکر، پاکیزگی کسب و کار و... شود. فرصت‌هایی که هر یک برای یک جامعه می‌تواند سعادت دنیوی و اخروی فراوانی را ایجاد کرده و موتور محرکی پرقدرت در این زمینه باشد؛ بنابراین توجه به روحیه پاک جامعه اقدامی است که نه تنها بایستی در سطح مردم نیز پیاده‌سازی شود، بلکه مسئولان نیز باید بدان پایبند باشند.

لیبرالیسم فرهنگی و تلاش برای مقابله با نظام اسلامی

علت وحدت معاندان در برابر طرح اسلامی امر به معروف و نهی از منکر

رهبر فرزانه‌ انقلاب اسلامی، به‌عنوان راهبردشناس اصلی نظام جمهوری اسلامی، با درک صحیحی از حلقه‌های نظام‌ساز کشور، از زمان زعامت خود چه در زمینه‌ گفتمان‌سازی و چه در زمینه‌ ابلاغ راهبرد، با توجه به عدم تحقق انتظارات در زمینه‌ فرهنگ و اقتصاد، عمده‌ توجه خود را به این دو حوزه معطوف داشته‌اند.

در زمینه‌ فرهنگی، مقام معظم رهبری از ابتدای رهبری خود، درست زمانی که کشور با مسائل طبیعی پس از هشت سال دفاع مقدس دست‌و‌پنجه نرم می‌کرد، نوک پیکان هشدارهای خود را به سمت مقوله‌ فرهنگ گرفتند و مکرراً و با کلیدواژه‌های مختلف، توجه مسئولان را به لزوم برنامه‌ریزی برای ترویج فرهنگ ناب انقلاب دعوت نمودند، اما غفلت‌هایی که در سال‌های بعد رخ داد، نه تنها از تذکرات ایشان در این حوزه نکاست، بلکه موجب نگرانی شدیدتر به دلیل فاصله گرفتن از آرمان‌های اصیل انقلاب توسط دولت‌مردان نیز گردید. نگرانی‌هایی که گاه با واژه‌ «تهاجم فرهنگی» گاه با کلمه‌ «شبیخون فرهنگی» و گاه با عبارت «ناتوی فرهنگی» بیان می‌شد و متأسفانه همچنان مورد غفلت یا تغافل متصدیان امر واقع می‌‌شود. عدم اعتقاد تعدادی از متصدیان فرهنگی و تئوریسین‌های فکری برخی دولت‌ها، که اساساً اعتقادی به تهاجم فرهنگی نداشتند، نیز بر این تغافل دامن می‌زد، اما از سویی دیگر و از همان آغاز پیروزی انقلاب اسلامی ایران، متأسفانه با همکاری اپوزیسیون داخلی که دارای نگاهی لیبرالیستی به فرهنگ بودند، دنیای غرب از راهبردها، فنون و شگردهای متنوع و متعددی بهره جست تا هم از گسترش دامنه نفوذ انقلاب در بین ملل دیگر جلوگیری کند، و هم زمینه را برای سلب هویت اسلامی و انقلابی قشرهای مختلف، به‌ویژه قشر جوان، و مسخ باورها و ارزش‌های بنیادی جامعه مهیا سازد؛ بنابراین همان‌طور که اشاره شد برای تحقق هدف اخیر، به ویژه در سال‌های پس از پایان تهاجم نظامی عراق، از روشی به نام «تهاجم فرهنگی» سود جست.

غرب در تهاجم فرهنگی خود علیه ایران، تلاش کرد تا با اقدامات از پیش تعیین‌شده و منظم «نظام فرهنگی» برخاسته از انقلاب اسلامی را تضعیف، و به جای آن «نظام فرهنگی حاکم بر جهان غرب» را جایگزین نماید. و برای تحقق این هدف کلان، با بهره‌گیری از روش‌های متعدد آموزشی، تبلیغی، تهییجی و انتشاراتی، برای تضعیف ارزش‌های دینی مردم ایران (از طریق تضعیف روحانیت، اشاعه فساد، ترویج ایدئولوژی‌های غیر دینی)، تغییر نگرش جوانان نسبت به دنیای غرب و تحقیر فرهنگی (از طریق تحقیر مفاخر ملی، معرفی و ترویج الگوهای غربی، تحقیر توانمندی‌های مردم ایران، ترویج از خود‌بیگانگی و ...) تلاش‌ها و اقدامات گسترده‌ای طراحی و اجرا کرد.

حال که طرح امر به معروف و نهی از منکر بار دیگر در کانون توجه ایران قرار گرفته است غرب و همفکران داخلی آنها به مخالفت با این طرح دینی پرداخته‌اند؛ دلیل آن نیز نگرش‌های لیبرالی در حوزه فرهنگی و سیاسی این گروه‌ها بوده و از طرفی نظام سلطه و استکبار جهانی می‌داند که راه خنثی‌سازی تهاجم فرهنگی اجرای امر به معروف و نهی از منکر است. اما به راستی لیبرالیسم فرهنگی چیست که موجبات وحدت دشمنان داخلی و خارجی نظام جمهوری اسلامی ایران را فراهم آورده است؟ می‌توان چنین گفت که، لیبرالیسم هم‌دوش با سرمایه‌داری غربی رشد کرده است و در عرصه امور فرهنگی، از آزادی‌هایی چون آزادی اندیشه و بیان جانبداری می‌کند. لیبرالیسم سیاسی از آزادی و حقوق فرد در مقابل نهادهای سیاسی دم می‌زند. و سرانجام لیبرالیسم فرهنگی در پی نهادینه‌سازی تساهل، اباحی‌گری و رواج رفتارهای غیر اخلاقی است. اپوزیسیون داخلی و معاندان خارجی تحت ‌تأثیر افرادی چون جان‌لاک، نظریه‌پرداز لیبرالیسم هستند که معتقد است حتی اگر مداخله در اعمال دینی شهروندان برای مسئولان عملی و در خور باشد، انجام آن خردمندانه نیست، اما دشمنان داخلی و خارجی نظام جمهوری اسلامی ایران باید بدانند که با توجه به مبانی هستی‌شناختی اسلام، می‌توان برای نظام سیاسی و حاکمان جامعه، اهداف و وظایفی در نظر گرفت، تا بدین‌سان، نظام سیاسی مورد نظر اسلام، جامعه را به سمت آرمان‌های مطلوب هدایت کند. اسلام انسان را نیز جزیی از این نظام هستی تلقی می‌کند که دارای کرامت و شأن فوق‌العاده‌ای است و برای رسیدن به کمال و عبادت خالصانه و آگاهانۀ خداوند خلق شده است.همه چیز، از جمله نظامات اجتماعی و فردی، اعم از سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و مانند آن، که حکومت و نظام سیاسی نیز جزیی از این نظامات است، بر مبنای همین نگاه تدوین و تنظیم می‌شوند. بر اساس این دیدگاه، حکومت ابزاری برای حرکت تکاملی انسان تلقی می‌شود؛ بنابراین، اهداف حکومت نیز باید بر همین مبنا تعریف شوند؛ بنابراین دولت اسلامی همانند دولت لیبرال، دولتی بی‌طرف نیست که صرفاً مسئول تأمین امنیت و برقراری شرایط تجارت آزاد باشد؛ بلکه آنچه بنیان و پایه اساسی دولت اسلامی را تشکیل می‌دهد، از یک سو «قدرت سیاسی واحد، ناشی از وجود جمعی مردم» است که اساس هر دولتی را پی می‌ریزد و در سوی دیگر تعهد به «توسعه معرفت‌الله» یا « دستیابی به حیات طیبه» است و قرار است انسان با همة ابعاد مادی و معنوی‌اش ساخته شود؛ بنابراین اساساً مخالفت یا موافقت با دخالت دولت در عرصه فرهنگ، به پذیرش و عدم پذیرش دین و تعالیم دینی یا داشتن نگاه اسلامی و غیر اسلامی به فرهنگ، سیاست و جامعه بر می‌گردد.

درنتیجه می‌توان چنین گفت که، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و جاری شدن احکام الهی در جامعه، دشمنان برای جلوگیری از تعمیم و گسترش فرهنگ اسلام به جنگ نرم رو آورده و درصدد جابه‌جا کردن ارزش‌ها با ضد ارزش‌ها هستند. پس یکی از راه‌های مقابله با جنگ نرم و رفتار نفاق‌گونه در اسلام، اجرای امر به معروف و نهی از منکر است؛ چراکه دشمن از اول اسلام برای شکستن امر به معروف به ‌صورت سنگین سرمایه‌گذاری کرده است. امروز اگر بخواهیم مسائل را در ارتباط اصلاح و افساد یا موافقت و مخالفت با فریضه امر به معروف و نهی از منکر تبیین کنیم همانا اسلام آمریکایی در مقابل اسلام ناب محمدی(ص) است و محور حیات انقلاب بر اجرای این واجب الهی قرار گیرد.

در پایان، آنچه باید بر آن تأکید داشت این است که، هیاهوی رسانه‌ای غرب و بعضی از عناصر داخلی در بحرانی نشان دادن امنیت کشور و ارتباط آن با طرح جامع امر به معروف و نهی از منکر، نه تنها نمی‌تواند مانعی از تصویب قانون جامع امر به معروف شود، بلکه اجرای این طرح عاملی برای بقا و سلامت اسلامی یک جامعه خواهد شد. بر این اساس طرح امر به معروف و نهی از منکر که در مجلس شورای اسلامی مراحل خود را می‌گذراند، می‌تواند بسیاری از مشکلات کشور را حل کند.

[1]- دانشجوی دکترای علوم سیاسی، دانشگاه اصفهان