مقدمه

اندیشمندان ،  دیدگاه های متفاوتی درباره عملیات روانی دارند. به  همین دلیل ارائه تعریفی مشخص و یا حدی معین برای این عملیات  ، کار ساده ای نیست . برخی معنای عملیات روانی را به فعالیت هایی محدود می کنند که به طور مشخص در قلمرو صلاحیت نیرو های مسلح قرار دارد. بنابراین آن را تلاشی می دانند بر تبلیغ برای مخاطبان خاص و پشتیبانی از ماموریت های نظامی معین ، متمرکز است.

 صلاح نصر از نویسندگان مصری در تعریف عملیات راونی می گوید: عملیات روانی همان جنگ کلمه و عقیده است ، خواه به صورت مخفی،آشکار و یا کتبی باشد. اساسا سلاحی است که به انسان و عقل او توجه دارد و هرگاه برقراری ارتباط عاطفی با مخاطب را داشته باشد می تواند به  اعماق او نفوذ کند. ارتش امریکا در مارس 1955 م در ایین نامه رزمی خود، تعریف جالب توجه و تقریبا کاملی ارائه کرده است « عملیات روانی استفاده دقیق و طراحی شده ازتبلیغات و دیگر اعمالی است که منظور اصلی آن تاثیر گذاری بر عقاید، احساسات، تمایلات و رفتار دشمن ، گروه بی طرف و یا گروه های دوست است به نحوی که پشتیبانی برای برآورد مقصد و اهداف است»(شیرازی،. با این توضیح ، حال می توان به جایگاه وو نقش رسانه ها درعملیات روانی امریکا بر ضد ایران اقدام کرد.

1.       تحلیل عملیات روانی

1-1              . پیشینه

از همان زمانهایی که میان اقوام و گروههای مختلف بشری اختلاف کوچک و بزرگ خصومت و درگیری به وجود امد، عملیات روانی هم به عنوان ملازمه آن درگیری ها مطرح بود. این بدان مفهوم است که طبق شواهد تاریخی در دوران گذشته هم عملیات روانی موردتوجه سرداران نظامی و رهبران قرارداشتته است، به عنوان مثال در جریان نبرد سالامین میان ایرانیان و یونانیان در زمانا خشایار شاه هخامنشی، ایرانیان آشکارا از اصل روانی بزرگتر جلوه دادن تواناییهای  رزمی در زمینه کمین نیرو های مسلح و تجهیزات بهربرداری می کردند و مشخصا می خواستنند با به صحنه نبرد آوردن شمار عظیمی از سربازان آماده جنگ با همراه تجهیزات فراوان روحیه یونانیان را تضعیف نمایند.

در جریان جنگ های ایران و روم در دوره اشکانیان و ساسانیان دو طرف بارها از شگردد عملیات روانی علیه یکدیگر استفاده کردند. در جریان جنگهای ایرانیان و اعراب به رغم بی اعتنایی اعراب به اصول جنگهای رسمی  و از جمله عملیات روانی ، برخی از رفتارهای غبر نظامی آنان آثار و پیامدها روانی ویرانگر برای ایرانیان داشت. هرچه از دوران قدیم به عصر جدید نزدیک ترر می شویم تواتر و دامنه عملیات روانی زیادتر و گسترده تر می گردد به طوری که می توان گفت یکی از تفاوت های عمده عصر جدید با عصر قدیم و قرونوسطی این بود که در دوران  قدیم و قرون وسطی اختلافات غالبا از طریق جنگ حل و فصل می شد وجنگ ها نه تنها اواین و مهمترین وسیله برای پادشاهان و سرداران به منظور تحقق هدف خود بود بلکه جنگها در بسیاری از اوقات خود به صورت هدف در می آمد. درحالی که در عصر جدید در عوض عملیات روانی اهمیت بیش از دوران قدیم و قرون وسطی یافت . هرچه از عصر جدید به دوران معاصر نزدیکتر می شویم از اولویت جنگها به عنوان ابزار سیاست خارجی کاسته ، و اهمیت عملیات روانی افزون تر می شود. درست است که به گفته مورخان دردوران پنجاه ساله جنگ سرد، کشمکش میان قدرت های بزرگ رقابتها یاقتصادی رابه خود گرفته بود اما اگر نیک بنگریم ، دستاوردها یاقتصادی ، پاداش پیروزی قدرت ها یبزرگ در دوران جنگ سر اذهان مردم جهان را به نفع خود تغییر داده بودند و بر عکس ، به عبارت دیگر جنگ سرد ، تصور اذهاانمردم، که مستلزم عملیات روانی بود ، جای عملیات نظامی را گرفته بود و نتیجه های آن به صورت های اقتصادی و تصرفبازارهای اقتصادی نمود پیدا کر. فعالیت رسانه ها یهمگانی غربی بویژه برنامه های بی بی سی ف صدای امریکا و رادیو آزادی در اروپای شرقی و شوروی بخشی از عملیات روانی کشورها در دوران جنگ سرد بود که به اعتقاد تحلیلگراندر فروپاشی پیمان ورشو و بعد شوروی نقش کلیدی داشت . در سالهای پس از جنگ سرد ، باز هم  عملیات نظامی به نفع عملیات روانی عقب نشینی کرد . عواملی که در این پیشروی عملیات روان یازر عملیات نظامی دخیل بوده، متعدد و شماری از آنها به صورت زیر ا ست

اول. انقلاب در اطلاعات و یا انقللاب اطلاعاتی که باعث شده است حجم عظیمی از اطلاعاتا در شکل های  متنوع کمی  وکیفی و از نظر زمان و مکان مورداستفاده از آنها را به وجود آید. این انقلاب عملیات روانی رابرجسته تر نشان می دهد.

دوم. گسترش چشمگیر فناوری که به همان نسبت به قدرت تخریبی تجهیزات افزوده و جنگهای فیزیکی راغیر عقلانی و حتی غیرر قابل تصور ساخته است. این تحول، اهمیت عملیات روانی عملیات روانی را به عنوان بدیلی برای عملیات نظامی افزایش داده است. عملیات روانی از فناوری های پیشرفته برای هدف های تهاجمی و تدافعی و همچنین حمایت از ساختار ها ی سازمانی خود بهره می گیرد. به عبارت دیگر عملیات روانی همچون سازمانی و غیر سازمانی در مسیر تکامل می یابد که می توان بدان مسیر جنگ شبکه ای یا عملیا شبکه ای نام نهاد.

1-2. سطوح عملیات روانی

سطوح عملیات روانی از جمله مفاهیم اساسی این حوزه است که سه محیط تاکتیکی، عملیاتی و استراتژیک را شامل می شود. در سطح تاکتیکی، عملیات روانی با استفاده از بلند گو، رادیو، تلویزیون، اعلامیه های تبلیغاتی و دیگرفعالیت های متمرکز محلی به کمک فرماندهان نظامی درصحنه نبرد می شتابد، فعالیت هایی که در نتیجه نبردتاثیر می گذارند . این سطح از عملیات روانی بر روحیه و اراده افراد رزمنده دشمن تاثیر مستقیم دارد. پیروزیها و شکستهاه  در صحنه جنگ تاثیر زیادی بر طرح های فرماندهان عملیات روانی دارد. در اخرین سطح از عملیات روانی ، سطح استراتژیک بزرگ است و تمامی فعالیت های انجام شده از سوی دولتن را شامل می شود؛ فعالیت هایی که برای اعمال نفوذ بر نگرش ، ادراک و رفتار خارجیان در راستای اهداف دولت متبوع انجام می گیرند.

1-3. پایه و انواع عملیات روانی

1-3-1 . هدف

هدف،نخستین عنصر در عملیات روانی است . در واقع، اجرای عملیات روانی می تواند با هدف اجبار،بازداشتن یا تشویق انجام شود. منظور از عملیات روانی با هدف اجبار این است که دولت مورد نظر برای اتخاذ موضع و تصمیمی یا خوداری از آن تحت فشار قرار گیرد. این اعمال فشار می تواند تهدید با نیروی نظامی ، اعمال تحریم یا نادیده گرفتن منافع ویژه یک کشور باشد. بازداشتن می تواند تهدید نیروی نظامی اعمال تحریم یا نادیده گرفتن منافع یک کشور باشد. بازداشتن به معنای جلوگیری ازسلسله اقداماتی است که در ورت عملی شدن به ضرر کشور است. اقدامات تشویق آمیز نیز به معنای نفوذ یکک دولت بر یک دولت برای انتخاب گزینه مورد نظر دولت خودی است که برا یاهداف و منافع ملی کشور مفید است. اقدامات تشویق آمیز می تواند تضمین امنیت با توجه به تمایل کشور به حفظ وضع موجود ، حفظ موقعیت موردنظر ملت، تبادل برنامه ها یا کمک به حفظ ثبات و همکاری بین دو کشور باشد. هم چنین عملیات روانی از نظر سطوح عملیات و ابعاد نظامی و غیر نظامی قابل بررسی است.

1-3-2. پایه

پایه دومین عنصر و مبنای کار در عملیاات روانی است که می توان آن رابه سه دسته شامل  پایه سیاه، خاکستری و سفید تقسیم کرد. پایه سفید به وقایع آن گونه که هستند می پردازد. این شیوه که درآن ابتکارات بر مبنای واقعی استوار است از قدرت اعتبار سازی بسیاری برخوردار است.پایه سیاهوقایع را نادید می گیرد و وقایع جعلی و دروغ می سازد. پایه خاکستری آن نوع فعالیت هایی است که بین دو نوع سیاه وسفید قراردارد. یعنی نه کاملا حقیقی و نه کامللا دروغ و حقیقت است که به صورت مبالغه آمیز بیان می شود.

1-3-3. انواع

سومین عنصر مدل  اپا در عملیات روانی به شکل و نوع فعالیت مربوط و به دو نوع آشکار و پنهان تقسیم می شود. درنوع نخست ، دولتها نسبت به فعالیت های آشکار ملزم هستند و اعتبار دولتها به این التزام و نوع فعالیتپیوند خورده است . اما نوع دوم با عملیات غیر مشروع و مخفیمشخص می شود؛ هر چند تمام عملیات پنهان نامشروع نیست ؛ در مجموع هر یک از این عناصر، گروهی از ویژگی ها و ابعاد گوناگون ابتکار عملیات روانی را تشریح و روابط بین این عناصر را ترسیم می کنند. مدل اپا در مورد تلاش های متعدد عملیات روانی و نظام های سیاسی مختلف قابل طرح است . نظام های مردم سالار بیشتر به فعالیت های آشکار و سفید و نظام های توتالیتر به اقدامات پنهانی سیاه تمایل دارند و از نظراهداف، اولی به اهداف تشویق آمیز و دومی به اعمال فشار و اجبار گرایش نشان می دهند. به هر حال ، این الگو می تواند زمینه ای برای فهم عملیات روانی و فرایند تاثیر گذاری آن باشد.

1-4 . ابزارهای عملیات روانی

عملیات روانی به عنوان پشتیبان عملیات واقعی ب کار گرفته می شود. وقتی ساختار ها و زمینه های لازم برای تغییرات شکل نگرفته باشد به کار بردن عملیات روانی به یک بلوف توخالی تبدیل می شود. با این استدلال می توان  نتیجه گرفت که فعالیت های تیلیغی –روانی به تنهایی کار ساز و موثرنیست . بنابراین در عملیات  روانی دو بخش وجود خواهد داشت،

الف، ایجاد عملیات واقعی  و عملی برای به بحرانکشاندن حریف

ب. بهربرداری از موارد بحرانی در عملیات روانی برای رسیدن به مقصد

بنابراین یرای عملیات روانی دو ابزار متفاوت لازم است که عبارتند از : ابزار های فشار های عملی، ایزارهای فشار تبلیغی –روانی. ابزار های فشار عملی در عملیات روانی فراملی به چهار دسته اقتصادی، نطامی ، سیاسی و فشار های فرهنگی –اجتماعی تقسیم می شود.

فشار های عملی در عملیات روانی باعث اختلال در ادراه مطلاوب جامعه مورد نظر می شود و این اختلال پس از مدتی بحران های خاصی را با توجه به وضعیت آن جامعه و نوع فشار وارد آمده به وجود می آورد که کارگزار عملیات روانی می تواند از این بحران ها در عملیات روانی بهره گیرد.

2.       عملیات روانی و رسانه ها

3.       در این بخش با توجه به موضوع مقاله به نقش رسانه ها در عملیات روانی توجه خاصی خواهیم کرد. این مهم در رابطه با اقدامات با امریکا  بر ضد جمهوری اسلامی و هم در رابطه با تقابل رسانه های ایرانی  با این عملیات مهم است. الوین تافلر ، درباره نقش رسانه در فراینده عملیات روانی در آینده معتقد است که  وسائل ارتباطی عرصه  نبردآینده را می سازد که « از گلوله های سلاح های جنگی بسیار مرگبارتر ند»(به نقل از : شکر خواه 1383:85). از دیدگاه وی، عرصه نبرد فردا را گستره فرستندها ، رسانه پیام گیران و پیام رسان شکل می دهد. تافلر در عین حال، برخی از شیوه های این نبرد را امروز، دوران جنین خود را سپری می کنند، معرفی کرده است که به اخصار عبارتند از(تافلر1374).

·         شیوه حذف که کاملاروشن است و بر حذف کردن پاره ای از اطلاعاتا استوار است

·         شیوه کلی بافی که در آن ، جزئیات ، بزرگ جلوه داده می شوند. بیانه های سیاسی را می توان نمونه برجسته ای از آنها دانست

·         شیوه زمانبندی که معمولترین آنها تاثیر در بخش پیام است تا پیامگیر شود.

·         شیوه قطره چکانی که در ان، داده ها به جای اینکه در یک سند ارائه شود در زمان های گوناگون به مقدار کم پخش می شود.

·         شیوه تبخیر  که در آن ، شایعات پخش می شود تا مخاطب سرد گم گردد، شیوه برگشتی ای که ساختن دروغ برای آزمون حریف است.

·         شیوه دروغ بزرگ که منظور از آن ، همان شیوه های دکتر گوبلز، عنصر تبلیغات گر هیتلر است.

 نظریه پردازان پیرو دیالکتیک ، هنر توده ای مدرن را روشنگری به منزله فریب توده ها تلقی و در عین حال، تصور می کردند که یک عامل سری ناشناس در پشت پرده هست که سر نخ ها را در دست دارد؛ واقعیتها را مخدوش ، و مردم را با پیام های خود گمراه می کند.آژانس های خبری و عوامل آنها به جای بر آوردن نیاز ها ، علاقه ها و آرزوهای حقیقی مخاطبان با ارائه برنامه های  پر محتوا و مناسب و بیداری و تقویت آنان در راستای استقلال در تفکر و عمل و قضاوت متکی بر موازین خرد، آنها را از طریق پیامدهای تبلیغاتی، رادیو و فیلم به مشتریان و مصرف کنندگان خاموش، مطیع و غیر فعالی بدل می کردند. تحمیق، تخریب، بی تفاوتی،پژمردگی نیروهای اندیشه و نابودی اراده توده ها، پیامد اجتناب ناپذیر این نوع رابطه مخرب اجتماعی است که از طریق سیتم های رسانه های گروهی غرب به واحدی کلی تبدیل می شود.

همین نقش رسانه های غربی در جریان امپریالیسم فرهنگی- رسانه ای دامنه خود را از مرزهای یک کشور برد و به بهانه منافع ملی و از طریق شیوه های گوناگون عملیات روانی به  رویارویی با کشور های به اصطلاح جهان سوم و مستقل پرداختند.

نخستین نظریه ای که در مورد دامنه تاثیرات عمومی فرمول بندی شده است،«نظریه گلوله» است که از آن با نامهای دیگری نظیر سوزن تزریقی یا  نظریه کمربند انتقال، نیز یاد می شود. بانیان این این نظریه بر این باورند«پیامدهای ارتباط جمعی بر همه مخاطبانی که در معرض آنها قرار می گیرند تاثیرات قوی و کمابیش یکسانی دارند»(سورین 1381).

ویرایش نخست نظریه گلوله پس از پایان جنگ جهانی اول فرمولبندی شده است. به نظر می رسد تاثیرات شگرف تبلیغات جنگی و عملیات روانی بر مخاطبان نظامی و غیر نظامی در طول جنگ اول در فرمول بنددی این نظریه نقش زیادی ایفا کرده است. چه یافته های زیادی در دست است که نشان می دهد در طول جنگ جهانی اول ، تبلیغات جنگی، که عمدتا از طریق دو رسانه رادیو وروزنامه ها صورت می گرفت بر روحیه، انسجام و نگرش مخاطبان آماج تاثیر عمیقی بر جای گذاشته شده است.

به تعبیر کازنو در سالهای پس از جنگ جهانی اول این اندیشه در نظر مردم، چه عادی و چه تحصیل کرده، رواج یافت که وسایل ارتباط جمعی قدرتی فوق تصور دارند و می توانند افکار فلسفی و سیاسی را منقلب کنند و شکل تازه ای بدان بخشند و تمامی رفتار ها را هدایت نمایند(کارنو 1367، 45).

گرچه در آستانه جنگ جهانی دوم بسیاری از صاحبنظران  رسانه ای بر سر « غلوآمیز بودن» دیدگاه گلولهاتفاق نظر داشتند ، گوبلز، مغز متفکر و هدایت گر دستگاه تبلیغاتی آلمان نازی در جنگ جهانی دوم با اعتقاد به این دیدگاه کوشید تا با به کار گیری فنون و روشهای  مختلفی دستکاری کند. تاکنون بقایای نظریه گلوله همچنان در موضعگیریها و فرضیه سازی های برخی محققان و مولفان علوم رفتاری نمایان است. به عنوان مثال ، کامبز (1985) در تایید دیدگاه گلوله در بیانی کوتاه اذعان کرده است که دانشجویان ارتباطات سیاسی باید از اول بیاموزند که در آینده همیشه می توان از ارتباطات برای شکل دهی افکار انسانها استفاده کرد(سارو خانی 1381).

ملکات نیز تاکید می کند که نوسازی و توسعه در ربخی کشورها ی دنیا مرهون دامنه تاثیرات فراگیر رسانه های جمعی است. به باور او رسانه ها آن چنان اذهان و افکار شهروندان کشورهای مختلف را تحت تاثیر قرار داده است که آنان در مسیر توسعه قرار گرفته اند. با وجود این، برخی شواهد پژوهشی(برای مثال کاتز 1998) نشان داده است که آدمی موجودی انتخابگر و پردازش کننده اطلاعات، و برخوردار از عقل سلیم است . از همین رو ی به باور آنان ، دامنه تاثیر رسانه ها یر او محدود است تجربه های(یا به تعبیر روانشناسان برای مثال بارن 2001) آدمی بر اساس تجربه های گذشته و نظام باور های خود، تصمیم می گیرد که خود را ددر معرض چه نوع اطلاعاتی قرار دهد. از همین رو ی ، او رسانه ای را بر می گزیند که پیامها و اطلاعات منتشر شده از طریق آن با نظام باورهای اوهمخوانی داشته باشد. جوزف کلاپر(1960) در اثری تحت عنوان تاثیرات ارتباط جمعی به تشریح این الگوی نظری پرداخته است . به باور کلاپر اولا: وسایل ارتباط جمعی به صورتمستقیم بر مخاطبان تاثیر نمی گذارند بلکه تاثیرات خود را از طریق عوامل واسطه ای بر جای می نهد. ثانیا: عوامل واسطه ای ، رسانه را به عامل ثانویه و نه عامل علی تبدیل می سازد.

به طور خلاصه از مطالب این بخش می توان نتیجه گرفت که همه نظریه پردازنی که در این بخش از آنها سخن به میان آمد، معتقدند که رسانه ها بویژه رسانه های دیداری و شنیداری ، می توانند بر اندیشه ها،ر زندگی و الگوهای رفتاری مخاطبان تاثیر بگذارند. لیکنبینصاحبنظرانبر سر میزان تاثیر رسانه هااتفاق نظر جامعی ندارند. چه برخی متعقدند که رسانه ها تاثیری شگرف، قوی ، بی بدیل و بی رقیب بر اندیشه و رفتار مخاطبان بر جای می گذارند در حالی که برخی دیگر از نظریه پردازان به اثر تعدیل یافته رسانه ها معتقدند.

3.فنون رسانه ای در عملیات روانی

روشها و فنون اجرای عملیات روانی رسانه ای ، عمدتا حاصلل تلاش های تحقیقاتی و پژوهشی حوزه های روانشناسی و جامعه شناسی است. به همین دلیل، این روشها همواره در حال مطالعه و افزایش است. این نکته رانیز باید در نظر داشت که هر شیوه عملیات روانی ممکن استدر جامعه ای خاص، کاربردی خاص داشته باشد. بنابراین آزمایش کارایی آنها قبل از استفاده در عمل باید اثبات رسیدهباشد. نکتته دیگر اینکه شیوه ها از جنبه های دو گانه ای برخوردار است؛ یعنی اینکه ممکن است زمانی آماج آن شیوه قرار بگیریم و زمانی آن را در مورد دشمن اجرا کنیم . بنابراینشیوه ها وسیله ای برای رسیدن به هدف استو ه ر کسی، هر گروهی و هر نظامی با توجه به وضع خود ممکن است آنها را به کار گیرد. در اینجا به برخی از مهمترین و رایجترین فنون و شیوه های عملیات روانی پرداخته می شود

1-3. تحریف

«من الذین هادوا یحرفون عن مواضعه و یقولون سمعنا و عصینا»(سوره نساء آیه 46): « برخی از کسانی که یهودند برخی از کلمات(خدا) را از جاهای خود تغیر می دهند و گویند فرمان خدا را شنیدیم و سرپیچی کردیم» تحریف از ماده حرف است؛ یعنی منحرف کردند چیزی از مسیر و وضع اصلی خود؛ به عبارت دیگر تحریف نوعی تغییر ، و دو نوع است ، تحریف لفظی و معنوی. تحریف لفظی این است که ظاهر مطلبی را عوض کنند؛ مثلا در گفتار ، عبارتی حذف و یا اضافه گرد. تحریف معنوی این است که مطلب خلاف مقصد و معنای گوینده معنا کنند. کلمه تحریف را بویژه در مورد یهود ها به کار برده اند و معلوم می شود که اینها قهرمان تحریف در طول تاریخ هستند. این آیه به گوشه های از اعمال یهودیان اشاره کند.

دنیای واقعیتها برای تمام مردم یکسان نیست. آنچه ما آن را واقعی و یا تحریف می دانیم به تجربه های گذشته ما و خواستهای کنونی و امید های آینده ما بستگی دارد. تحریف، طیف وسیعی از دروغ تا کتمان حقایق را در بر می گیرد و می تواند به شکل تحقیر و بی ارزش کردن مخالفان و تعریف و بزرگ کردن امتیازات طرفداران باشد. مخدوش کردن اطلاعات، پرت کردند حواس مخاطب، جلب توجه او به مسائل پیچیده دیگر به طوری که موضوع اصلی غفلت کند و ساده کردن بیش از حد مسائل پیچیده از شیو های تحریف حقایق به شمار می رود.

3-2. فریب و گمراهی

«و جعلوا الله اندادا لیضلوا عن سبیله قل تمتعوا فان مصیر کم الی النار»(سوره ابراهیم- آیه 30):« برای خدا مثلها(مانند ها) یی قرار دادند تا (مردم را)از راه گمراه کنند. بگو برخوردار شوید(از نعمت های دنیا) همانا سرانجامتان به دوزخ خواهد بود». کافران در آتش آشکار خود برای جدا کردن مردم از دین حق با مقاومت ایمانی مردم روبه رو می شوند  و نمی توانند در سد مستحکم ایمان آنان نفوذ کنند. هنگامی که از این راه نامید می شوند یکی از شگردهای خود رابه کار می برند و آن ایجاد تصویر جدید از خدا یا دین خدا و یا کلام خداست تا مگر در شعاع این قرائت جدید بتوانند انحرافی در ایمان مردم ایجاد کنند و آنان را به دنبال خود به انحراف بکشانند.

یکی از راههای تاثیر گذار بر مخاطبان، دادن اطلاعات دروغین و جهتدار یا ارائه تصویر وارونه از وقایع است که اغلب با نمایش قسمتهایی از واقعیت ها یا گزیده ای از آنها، این امر تحقق می یابد. چنین تصویر ناقص و دگرگون شده ای از واقعیت ها می تواند گروه های گوناگون مخاطبان مورد نظر در جنگ را تحت تاثیر قرار دهد. هلت و دی ولت معتقدند، شیوه فریب، تلاش دارد تا شنونده را به ساختن محیط روانی خاص وادار کند که با محیط مادی و واقعی فرق دارد. در ارتباط با روانشناسی ادراکی، شیوه فریب در برانگیختن درک نادرست تلاش نادرست تلاش دارد.(الیاسی 1384).

3.3.تحقیر

« فاستخف قومه فاطاعوه انهم کانو قوما فاسقین» (سوره زخرف- آیه 54): « پس قومش را خوار و تحقیر کرد؛ در نتیجه از او اطاغت کردند همانا آنان تبهکار بودند.» یکی از راههای تسلط دشمن بر انسانها خوار کردن و تحقیر آنان است. چرا که هر گاه انسان به خود اعتماد به ننفس نداشته و ایمان به خدا در قلبش رسوخ نکرده باشد دیگران از خلا حاکم بر وجود او استفاده و افکار خود را به او القا و به این وسیله او را مقهور خود می کنند. کفار و مستکبران همیشه از این روش بهره برده و انسانها  را در سطح پایینی از فکر و اندیشه نگه داشته و حتی با انواع وسایل آنان را به نادانی سوق داده اندتا در حالت بی خبری و غفلت از واقعیتها ارزش های دروغین را جایگزین ارزشهای والای انسانی کنند و بر سلطه و پیشوای ظالمانه خود ادامه دهند و از توان افکار و دارائیهای مردم به نفع دنیای خود استفاده کنند . امروزه استخاف عقول با استفاده از افکار دانشمندان و روانشناسان دشمنان و وسایل جدید ارتباطی جمعی مدرن ، انواع فرستنده ها و فیلمها، شبکه جهانی اینترنت و حتی ...

آیه می تواند به زیبایی مفهوم آن را روشن کند. به ترجمه آیات قبل سوره زخرف دقت کنید: فرعون در میان قوم خود ندا داد و گفت:ای مردم آیا حکومت مصر مال من نیست و این نهرها تحت فرمان من جریان ندارند؟ آیا نمی بینید؟(ایه 51)

من از این مردی( حضرت موسی (ع)) که از خانواده و طبقه ای پست است و هرگز نمی تواند فصیح سخن بگوید برترم؟(آیه 52) اگر راست می گوید چرا دستبندهای طلا به او داده نشده است؟ یا اینکه چرا فرشتگان همراه او نیامده اند؟(آیه 53) او نقوم خود را تحقیر و تحمیق کرد. پس از او اطاعت نکنید.

دشمن همیشه سعی می کند با تبلیغات خود را بزرگ و قوی صاحب فکر و اندیشه و نژادی برتر و حتی آسمانی جلوه دهد و از سویی دیگر طرف مقابل خود را نژادی فقیر ، کم سوادو ... جلوه دهد تا زمینه نفوذ فکری خود را مهیا کند.

3-4. نمایش اعتبار

مجری عمملیات روانی، خود را با چیزهایی همبسته می کند که برای مردمی که می خواهد آنان را تحت نفوذ بگیرد عزیز است و بدان احترام می گذارند و آنها را پذیرا هستند.این شیوه به ارزشهای سنتی، آرمانها و هدفهایی که مردم میخواهند بدان نائل شوند، متوسل می شود و به طور صریح یا در لفافه آنچه را که می خواهد بگوید به آنها می گوید. مرسوم در این زمینه توصیه و سفارش است. توصیه شخص مورد علاقه مردم یا شخص مقتدر و با نفوذ و یا کسی که کلامش نافذ است و برای مردم حجت است. به طور کلی این شیوه اغلب در میان افراد محروم و نیازمند بویژه به دلیل کشش پرستش شخصیت موثر است. روش دوم در زمینه حیثیت وانمود کردن همسویی منافع مجریان اجرای عملیات روانی با منافع مردم است.در این روش مجریان می خواهند نشان دهندکه به همان سبک و شیوه های زندگی مردم، زندگی می کنند؛ اعتقادات آنها مانند مردم است و در نهایت شباهت و نزدیکی به مردم را رعایت می کنند. روش سوم در این زمینه توسل به گرایش مردم در دنباله روی است و اینکه مردم همیشه می خواهند در اکثریت باشند نه در اقلیت. برای تحقق این روش مجریان عملیات روانی همواره این شعار را سر می دهند که تمام مردم با ما هستند و از ما پشتیبانی می کنند( استفاده از نظریه مارپیچ سکوت). روش چهارم استفاده از کلمات و های جاذب و پر طرفدار است. مثل آزادی، برابر ، عدالت، رفاه و ... این کلمات را مردم دوست دارند.

3-5. تخدیر

در این روش برای کند یا متوقف کردن رفتار مخاطبان، تلاش می شود تا پشتوانه احسای- عاطفی آنان را هدف قرار گیرد و شور و احساس حاکم بر رفتار ایشان بتدریج کمرنگ و زائل شود. در چنین حالتی مخاطبان قدرت و توان خود را برای دستیابی به اهداف از دست می دهند و مجبور به عقب نشینی، فرار یا تسلیم می شوند. با کاهش شور و انگیزه درونی مخاطبان روحیه و اراده آنان نیز تضعیف می شود و توان مبارزه را از دست خواهند داد(مرادی184).

3-6. تشجیع

در این روش، تلاش می شود تا شور و شوق مخاطبان برای رسیدن به اهداف مورد نظر برانگیخته، و عواطف و احساسات و رفتار آنان در این زمینه تقویت شود، اما تحریک حس دفاع از دین، وطن، نژاد، قوم و یا تقویت حس تنفر از دشمن متجاوز، مبارزه با ظلم و استعمار و استثمار در گروه مخاطبان(فرشچی1382).

3-7. تطمیع

اصولا آز و طممع محرک نیازمندی به شمار می رود و در بسیاری از مواقع پاداش می تواند مخاطبان را به دگرگونی علایق و مقاصد و راهکارهایشان تشویق و آنان را تطمیع کند. گاهی به دنبال نتایج پاداش حساب شده و مفید، دشمنان سابق به نیروهای بی طرف و یا به دوستان خوبی تبدیل می شوند. بنابراین اگر جنگهای روانی متناسب به کار گرفته شوند، می توانند با سرعت بذر شک و تردید را در دل مخاطبان بیفشانند و آنان را متقاعد سازند که در اهداف و راهشان دچار اشتباه شده اند و تشویقشان کنند که تمایلات و رفتار خود را احتمالا در جهت اهداف مجریان جنگ روانی تغییر دهند(Friedman 1998:16)

3-8. روشنگری

این روش شامل ارائه حقایق و آشنا ساختن مخاطبان با اهدافی است که باید در پیش گیرند. به عبارت دیگر در این روش تلاش بر این است تا ردک منحرف و نامتوازن مخاطبان با حقیقت همسان و هماهنگ شود. لازمه این امر آن است که مجریان عملیات روانی، تحلیل و شناخت دقیقی از اعتقادات، تمایلات، افکار و چگونگی رفتار مخاطبان خود داشته باشند. زیرا در غیر این صورت امکان دارد پس از انتشار حقایق خلاف رفتار مطلوب مورد انتظار از آنان بروز کند(زورق 1377).

3-9. ترس

یکی از روشهای موثر و کارآمد بر افراد است که از دیر باز مورد استفاده طرفهای درگیر و متخاصم بوده است. استفاده از حربه تهدید و ایجاد رعب و وحشت میان نیروهای درگیر به منظور تضعیف روحیه و سست ساختن اراده صورت می پذیرد. در این روش مجریان عملیات روانی ضمن تهدید و ترساندن مخاطبان با بهانه ها و دسیسه های گوناگون به آنان چنین القا می کنند که خطرها و صدمه های قطعی فراوانی بر سر راه آنان کمین کرده و آنچه برای ایشان مهم و ارزشمند است همواره در معرض خطر نابودی و ویرانی قرار دارد.

متخصصان جنگهای روانی می کوشند آینده ای تاریک و مبهم همراه با سختیها و مشکلات فراوان را برای افراد دشمن و کسانی ترسیم نمایند که تلاش دارند با دشمن همکاری کنند و یا او را مورد پشتیبانی و حمایت قرار دهند. هم چنین مسعی دارند به آنان تلقین کنند که توان و امکانات لازم برای دستیابی به اهداف خود را ندارند . به این ترتیب مجریان عملیات روانی می کوشند با تزریق و القای مفاهیم پیامهای مورد نظر خود مخاطبان را به ترک لجاجت و دشمنی و در نهایت به تسلیم و تمکین در برابر خواسته های خود وادار کند( شکر خواه1382).

3-10. القای غیر مستقیم

این روش معمولا هنگامی به کار می رود که مخاطبان نسبت به دریافت مستقیم پیام و اطلاعات از خود مقاومت نشان می دهند. در این شیوه متخصصان عمملیات روانی بدون موضعگیری آشکار منظور خود را به مخاطبان منتقل می کنند. به عبارت دیگر آنان منظور و پیام خود را در قالب موضومعاتی به ظاهر بی ارتباط و یا دو پهلو بیان می کنند. متخصصان می دانند که بعد از مدتی فقط اجمالی از پیامها در ذهن مخاطبان باقی می ماند. بر همین اساس در مراحل بعدی با استفاده از این حافظه منظور و پیام اصلی خود را به آنان منتقل می کنند. از نکات مورد توجه در این روش این است که تا وقتی مخاطبان نسبت به موضوعی از خود حساسیت نشان می دهند می توان از آن بهره برداری کرد. زیرا هنگامی که حساسیت ایجاد شده کاهش یابد یا از بین برود آنان توجه کمتری به پیامهای مورد نظر خواهند داشت. نکته دیگر اینکه در عمملیات روانی چنانچه به طور مستقیم به افکار و عقاید ریشه دار و ارزشهای مورد احترام مخاطبان حمله شود، نه تنها عمملیات موثر نخواهند بود بلکه اثر معکوس نیز خواهد داشت  و همانند گلوله ای خواهد بود که پس از شلیک کمانه و به شلیک کننده اصابت می کند.

3-11. تحریک

منظور از تحریک اقداماتی است که بر حالتها و رفتارهای مخاطبان تاثیر می گذارد. در این روش متخصصان عملیات روانی با ارائه پیامها و اطلاعات آگاهی دهنده به تحریک احساسات مخاطبان می پردازند و آن را به سوی اهداف مورد نظر خود سوق می دهند. حس همدردی ، تنفر، خشم و غضب از جمله مفاهیم تعیین کننده در این روش است که مورد توجه قرار می گیرد. مجریان عملیات روانی با ترسیم چهره بی رحم و ضد انسانی دشمن که می تواند واقعی یا ساختگی باشد و یا ترسیم درد شدید و سختی قربانبان این بی رحمی می توانند قوه خشم و غضب مردم خودی و هم چنین نیروها و مردم دشمن را بیدار کنند و در همان حال، احساس همدردی با قربانیان و یا بازماندگان آنان را در مخاطبان برانگیزند و از آن بهره برداری کنند.(شیرازی1380)

3-12.شایعه پراکنی

شایعات معمولا در اطراف دولتمردان ساخته می شود و اغلب هم سازندگان آنها قابل تشخیص نیشتند. شایعه این ویژگی را دارد که وقتی سر زبانها افتاد دیگر قابل کنترل نیست. در جوامعه که کانالهای رسمی خبر به شدت تحت کنترل است بویژه زمانی که مردم نگران هستند شایعه ایجاد می شود و هنگام انتقال تغییر می یابد و گاه عکس آنچه در آغاز بوده است می شود.

به باور نپ(1981) شایعه در جنگهای روانی نقش موثری دارند زیرا بدون اینکه بر چسب منفی تبلیغات بخورد شنونده آن را می پذیرد . شایعه می تواند برای تخریب روحیه و گسترش بی اعتمادی و تفرقه میان نیروهای دشمن و متحدان آنها به کار گرفته شود . رواج سوء ظن های به ظاهر موجه می تواند همکاری حیاتی میان متحدان دشمن را از هم بپاشد. شایعه هرگز چیزی را ثابت نمی کند بلکه از طریق ایجاد فضای بی اعتمادی کار خود را ادامه می دهد(حسینی1380: 50)

3-13. القای ناامیدی

غم نوعی حالت روانی است که در اثر عدم تطابق انتظار فرد یا جامعه با موقعیت و اوضاع موجود کنونی به وجود می آید. برای القای غم سعی می شود تصویر نامطلوب و نامتوازنی نسبت به انتظارات موجود از مومقعیت و وضع ارائه شده و متقابلً آرزوها و مطلوبهای فرد یا جامعه دور از دسترس نشان داده شود. در عملیات روانی بزرگنمایی نقاط ضعف و ...

کوچک نمایی نقاط مثبت در کنار بزرگنمایی آزروها و خواستها و کوچکنمایی امکانات و دستاوردها یکی از روشهای القای غم و یاس است. القای غم و اندوه یکی از شیوه های مهم عملیات روانی است که گرفته شده از درک ماهیت روانشناسی و جامعه شناسی است و تلقین آن به آسانی صورت می گیرد. در ضمن در یک گروه هماهنگ و متناجس معمولا القای غم آسانتر و ساده تر منتشزر می شود زیرا احساسات و عواطف افراد شبیه یکدیگر است. القای غم و اندوه هم چنین در حالتی که متضمن تغییر و کاهش عاطفی، کاهش تنوع، کاهش زیبایی، کاهش امنیت و امیدواری و افزایش خشونت و سو ظن باشد نیز صورت می گیرد(kromer 1982)

3-14. اغراق

در این روش نقاط ضعف کوچک و بی اهمیتی که می تواند با تدبیری مختصر حل و بر طرف شود به وسیله نیروی متخاصم به شورت نواقصی بزرگ و غیر قابل حل جلوه گر می شود و با بزرگنمایی هر چه بیشتر به نمایش در می آد. اغراق و مبالغه نه تنها می توانددر جهت بزرگ نشان دادن نقاط ضعف باشد بلکه می تواند از اهمیت تواناییها و قابلیتها نیز بکاهد و از طریق کوچک جلوه دادن نقاط مثبت صورت پذیرد(sandler 1998)

3-15. تفرقه افکنی

ایجاد یا تشدید تفرقه یکی دیگر از شیوه های اجرای عملیات روانی است که با بهره گیری مناسب از شگردهایی چون شایعات و پخش اکاذیب، اغراق و مبالغه ، تحریف و سایر ترفندهای مشابه؛ موجب ایجاد تغییرات مورد نظر در اطلاعات افراد یا جامعه هدف اجرای عملیات روانی و در نهایت باعث بروز وضعیت بحرانی می شود. این تغییر اطلاعات معمولا به کمک ایجاد نوعی بی نظمی و گسستگی ذهنی و روحی ، سرگردانی فکری، تزلزل، بلاتکلیفی و بی تصمیمی پدید می آید که در نهایت به شکستن مقاومت روجی افراد جامعه و تضعیف وحدت اعضا منجر می شود..

4.       نشانگاه های عملیات روانی رسانه ای

به طور کلی نشانگاهها به چهار دسته کشور مبدا، کشور مقصد، سازمانهای بین المللی و جهان تقسیم می شوند که در نمودار ذیل آمده است(سیلان اردستانی 1383):

نشانگاه های عملیات روانی

1-1. کشور مبدا

1-1-1.                 افکار عمومی

1-2-1. افکار عمومی

ابزار(رسانه های بومی مانند مطبوعات، رادیو، تلویزیون ملیو اینترنت)

اهداف( اقناع افکار عمومی برای عملیات روانی جلب نیرو، توجیه هزینه ها)

ابزار( رادیوهای موج کوتاه، تلوییزیونهای ماهواره ای، اینترنت و اعلامیه)

اهداف( بدبین سازی نسبت به حاکمیت ، منجی بودن کارگزار، افزایش توقعات مردم، آشوبگری، تهاجم فرهنگی

1-2. کشور هدف

1-2-2. حاکمیت

ابزار( اینترنت، رسانه های فراملی، رادیو های برون مرزی، خبر گزاریهای فراملی

اهداف( تهدید و تطمیع مسئولان ، الزام به پاسخگویی جهانی ، القای چند دستگی در حاکمیت و...)

1-3.سازمانهای بین المللی

ابزار(رسانه های فراملی مانندBBC, CNNخبرگزارهای فراملی، گزارشهای ویژه

اهداف( تصویب قطعنامه علیه کشور هدف)

1-4. جهان

1-4-1- دولتها و افکار عمومی منطقه

1-4-1. دولتها و افکار عمومی فرامنطقه

لبزار(رادیو های منطقه ای، تیویزیون های منطقه ای خبر گزاریها و اینترنت

ابزار ها(خبرگزاریها و تلویزیون ها و مطبوبات فراملی واینترنت)

اهداف(ایجاد وحشت از کشور هدف، فشار عملی آنها به کشور، هدف کمک از کارگزار برای مقبله با هدف)

در توصیف نمودار یاد شده باید گفت که نخسمتین حوزه عملیات روانی رسانه ای که بعضا با عنوان دیپلماسی رسانه ای نیز از آن یاد می شود بر خلاف انتظار کشور مبدا است. به این مفهوم که کارگزار عملیات روانی در مرحله اول باید افکار عمومی کشور خود را همراه و همگام سازد تا بتواند در عمملیات پیش بینی شده موفق باشد. بنابراین ملاحظه می شود که امریکا در مبارزه علیه عراق و در یک فرایند زمانی سعی می کند افکار عمومی خود را موافق حمله به عراق سازد که در این کار نیز بر اساس جدوول ذیل موفق شده است:

زمان نظر سنجی

موافق

مخالف

بی نظر

سه ماه قبل ازجنگ

54

43

3

20 روز قبل از جنگ

68

28

4

یک روز قبل ازجنگ

72

25

2

در این راستا رسانه های بومی از توانیی و کارایی زیادی برخوردارند؛ زیرا رسانه هایی چون رادیو، تلویزیون و مطبوعات کشور مبدا مهمترین ابزار هستند . البته در امریکا اینترنت نیز جزو رسانه های بومی به شمار می رود.   

حوزه نشانگاهی دوم کشور آماج است. به دو بخش تقسیم می شود:

الف. افکار عمومی و شهروندان ب: حاکمیت.کارگزارانعملیاتروانی برای شهروندان کشور آماج،چند هدف می تواند داشته باشند: یک. بد بین ساختنآنها نسبت به حاکمیت دو. افزایش توقعات آنها نسبت به حاکمیت سه. ایجاد بحران های ساختگی(آجیتاسیون یا شورشگری) چهار. ترویج فرهنگهایی که مغایر منویات حاکمیت است پنج. منجی نشان دادن خود.

برای رسیدن به این مقصد بهترین ایزار دیپلماسی رسانه ای در مرحله اول رادیو های موج کوتاه است. مزیت رادیو  های موج کوتاه امکان دسترسی برای تمام شهروندان است به گونه ای که کمتر ملاحضه می شود کشوری استفاده از رادیو های موج کوتاه را ممنوع ساخته باشد. افزون بر آن استفاده پارزیت روی این اواج به علت هزینه های گزاف، تنها در شهر های پرجمعیت امکان پذیر است و با این ترتیب دسترسی به آن برای اقشار پایین جامعه نیز فراهم است.

دومین ابزار، استفاده ا ز تلویزیون های ماهواره ای مانندvoa Persianاست. با توجه به اینکه امروزه شهروندان به استفاده بیش از حد از تلویزیون عادت دارند و کمتر از برنامه های رادیو یی بهره می گیرند در عملیات رسانه ای با آگاهی از این ویژگی با تاسیس شبکه های مخصوص و یا تقویت مالی  برنامه ای شبکه های تلویزیونی ماهواره ای مخالف حکومت آماج ، سعی در تاثیر گذاری بر مخاطبان هدف دارند.

سوم استفاده  از اینترنت است که در این راستا سایت های خبری یا سیاسی مخصوص برای کشور آماج تهیه می شود. ددر نتیجه شهروندان فرهیخته و با تحصیلا ت بالای جامعه، که از اینترنت برای دسترسی به اخبار و اطلاعات بهره می برند با استفاده از این سایت ها به منویات کارگزاران  تحقق می بخشند و تحت تاثیر تبلیغات حرفه ای آنها قرار می گیرند.

نشانگاه حاکمیت در دیپلماسی رسانه ا ی کمی حساستر و مشکلتر است، چون حکومت ها به  نسبت شهروندان و دیگر نشانگاهها از اطلاعات  و آگاهی بیشتری برخوردار هستند و کمتر با شیوه های معمول تحت تاثیر قرار می گیرند. لذا کارگزارن عملیات روانی برای این نشانگاه ها از تمهیدات و ترفند های پیچیده تری بهره می گیرند. نخستین ترفند، تولید و انتشار اطلاعات کذب و تحریف شده است. دومین شیوه در دیپلماسی رسانهای فرستادن ایمل های مخصوص برای مسئولان است که دو خاصیت دارد: نخست ، با تهدید و تطمیع باعث دو دلی و کم کاری مسئولان می شود و دوم، حاکمیت را نسبت به یکدیگر متزلزل می شود و این جوسازمانی،کارایی حاکمیت را حداقل کاهش می دهد.

سومین  تمهید استفاده از رسانه های بین المللی است به این شکل که با انتشار اخبار کذب و تحریف شده آماج در سطح جهان، حاکمیت به چالش کشیده می شود و به این ترتیب حاکمیت مربوط انرژی فراوانی را برای رفع این گونه شبهات در سطح فراملی صرف می کند.

برای دو نشانگاه، اول- افکار عمومی و دولتهای غیر  منطقه ای و دوم- سازمان های بین المللی در عملیاتروانی از روش های مشابهی بهره گرفته می شود؛ هر چند اهداف برای این دو نشانگاه متفاوت باشد، به این مفهوم که در نشانگاه سازمان های  بین المللی تصویب قطعنامه هایی علیه کشور آماج در نظر گرفته می شود و پشتیبانی این فعالیت عبارت است از : جریان سازی خبری، پشتیبانی افکار عمومی جهانی و دیپلماسی رسمی. در مورد اول و دوم رسانه ها نقش اصلی را ایفا می کنند.

هدف کارگزاران عملیات روانی در خصوص افکار عمومی و دولت های فرا منطقه ای عبارت است از : بدبین سازی افکار عمومی  و دولتها علیه حاکمیت آماج، اعمال فشارهای عملی (سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی) علیه  کشور آماج  توسط دولت های جهان ، عدم مبادلات فرهنگی بین کشور آماج و دیگر کشور ها و بالاخره توجیه رفتار های کشور کارگزار علیه کشور هدف.

برای این دو نشانگاه  کارگزاران دیپلماسی رسانه ای از خبر گزاریهای جهانی و شبکه های خبری تلویزیونی جهانی بهره می گیرند که درد بخش خبرگزاری ها می توان چهار خبر گزاری رویتر، فرانس پرس، آسوشیتدپرس و یونایتدپرس اشاره کرد و از شبکه های تلویزیونی جهانی از فاکس نیوز، سی ان ان، بی بی سی، یورونیوز نام برد. هرگونه اطلاعات و خبری را که این خبر گزاری ها و شبکه های خبری پخش کنند به عنوان رسانه های نخبه، مورد استفاده تمامی رسانه های جهانی حتی کشور هدف قرار می گیرد و به عنوان اخبار مهم پخش می شود.

 برای دسترسی به این اهداف از رسانه های ویژه در آن منطقه مانند

ابزارهای دیپلماسی رسانهای

تلویزیونها

تلویزیونهای عادی(برای نشانگاه مبدا)

تلویزیونهای خبری(برای تمامی نشانگاهها)

تلویزیونهای ویزه(برای نشانگاه آماج(مانندvoaو نشانگاه منطقه

رادیو ها

رادیوهای عادی(برای نشانگاهمبدا)

رادیوهایویژه(برای نشانگاه هدف مانندvoaو آزادی

و نشانگاه منطقه

خبر گزاریها

استفاده مستقیم(تمامی نشانگاه ها)

استفاده غیر مستقیم(نشانگاه ها کشور هدف)

مطبوعات

مطبوعات ملی(نشانگاه ها مبداء)

مطبوعات فراملی( تمامی نشانگاه ها)

اینترنت

سایت های  خبری(تمامی نشانگاه ها) سایت های ویژه( کشور هدفvoa,in fo usa Persian)

موتورهای جست و جوگر(تمام نشانگاه ها)

رادیو های موج کوتاه و تلویزیون های منطقه ای و هم چنین سایت های خبری اینترنتی ویژه کشورهای منطقه استفاده می شود. البته در این راستا رسانه های جهانی، رسانه های منطقه ای را پشتیبانی می کنند.

 رسانه های مورد استفاده در این دیپلماسی به پنج دسته عمده(تلویزیون، رادیو، خبرگزاریها، مطبوعات نوشتاری و اینترنت) تقسم می شود که نمودار ذیل بیان کننده آن و نوع نشانگاه هر یک از آنهاست.

همان طور که نمودار ملاحضه می شود تلویزیون ها مهمترین ابزار هستند. تلویزیون ها به عادی، خبری و ویژه تقسیم شده اند. تلویزیون های عادی، تلویزیون های ملی یا فراملی هستند که کمتر به صورت علنی به مسائل سیاسی می پردازند اما این نوع رسانه ها زمینه ساز یا مکمل رسانه های سیاسی تر هستند، به این معنا که آنها بدون پرداختنبه موضوع و مصداق اصلی، تفکر مخاطبان را در مورد موضوع شکل می دهند و زمانی که مصداق ها وطرح می شود، مخاطبان بعدا نتیجه گیری مورد نظر رسانهرا انجاممی دهند، به طور مثال تلویزیون ها ی معمولی ، فیلم ها و سریالهای پخش  می کنند که موضوع اصلی آنها وحشیگری تروریستها است.  به این ترتیب ذهن مخاطب را آماده رویارویی با هر گونه تروریست می کنند زمانی که برچسب تروریست  به فرد یا گروه یا کشوری زده شود، مخاطب بدون توجه به صدق و کذب بودن عنوان مربوط،طرف مقابل را  محکوم می کنند.

تلویزیون های خبری با برجسته سازی و در دستور کار قرار دادن بعضی از موضوعات در جهان، می توانند افکار عمومی را معطوف یک مسئله سازند و به این ترتیب با برجسته سازی بیش از حد موضوع، جوی نا مطلوب علیه آماج ایجاد می کنند. تلویزیون های ویزه همچون تلویزیون ماهواره ای الحره و VOA Persianکه اولی برای عراق و دومی برای ایران توسط امریکا ایجاد شده است ، می کوشند افکار عمومی آماج را به سمت خود جلب کنند.

رادیو نیز دو دسته عادی و ویژه یا موج کوتاه تقسیم می شود. رادیو های عادی و با طول موج بلند برای همگام و همراه سازی افکار عمومی کشور مبداء برای اقدامات بین المللی است و رادیو های موج کوتاه که بیشتر نیز در جهان سوم مرسوم است برای تحت تاثیر قرار دادن شهروندان کشور آماج است. هر چند یک کشور به نیاز های شهروندان خود کمتر توجه داشته باشد، تاثیر رادیو های موج کوتاه بیشتر خواهد بود و بالعکس.

مطبوعات به صورت مستقیم  بر کشور های آماج تاثیر ندارند. ولی در مرحل اول مهمترین عامل در ساختن افکار عمومی کشور مبداء برای دخالت در کشور آماج است و در مرحله دوم کشورهای خاصی همچون امریکا، انگلیس و فرانسه و آلمان دارای مطبوعاتی در سطح جهان هستند که گزارش های این مطبوعات مانند نیوزویک می تواند بر افکار عمومی نخبگان و مسئولات جهان، که راهبران فکری جوامع خود هستند، تاثیر بگذارند و این به معنای تاثیر نامطلوب علیه کشور ثالث است.

اینترنت هر چند پدیده ای جدید است که عمر فراگیری آن حتی به دو دهه نیز نمی رسد، رسانه ای تاثیر گذار در عملیات روانی و دیپلماسی رسانه ای شده است. اینترنت به عنوان رسانه ای متکثر شناخته می شود که صدها  هزار سایت در آن وجود دارد که امکان دسترسی به همه آنها برای همگان وجود دارد ولی فضای اینترنت به گونه ای است که شهروندان جهان غالبا از سایت های جهانی همچون سی ان ان ، بی بی سی، الجزایر و غیره بهره می گیرند که برای  همگان شناخته شده است. بنابراین سایت های خبری می توانند به عنوان یک عامل تاثیر گذار جهانی شناخته شوند و در عملیات روانی، اطلاعاتی به نفع کشور مبدا و ضرر کشور مقصد منتشر سازند و جهانیان را به سمت مورد نظر سوق دهند.

ایجاد سایت های ویژه برای کشور آماج یکی دیگر از تمهیدات رسانه ای در دیپلماسی رسانه ای است  به طور مثالPersian BBC Persian,voa Persian, info usa  سایت های خبری است که ویژه شهروندان ایرانی ساخته شده است و این سایت ها می توانند هر گونه تفکری را به استفاده کنندگان ایرانی خود القا کنند.

موتور های جست و جو گری مانند yahoo,googleو غیره که مقر اصلی آنها در امریکا است می توانند هنگام پیدا کردن مطالب مورد نظر استفاده کننده، مطالبی به نفع خود و به ضرر کشور آماج جست و جو کنند و یا اطلاعات مربوط به کشور آماج را در انتهای لیست قرار دهند که کمتر مورد استفاده کاربران است.  استفاده علنی از اینترنت مانند فرستادن پست الکترونیک برای مسئولان فیلتر شکنی فیلتر های حکومتی روی اینترنت و یا هک کردن سایت های خاص از موارد دیگر سوء استفاده از اینترنت در جنگ های روانی است(الیاسی 1382:16).

 به این ترتیب ملاحظه می شود که در عملیات روانی رسانه ای تمامی رسانه ها نقش دارند و در جریان رویارویی نیز اگر برنامه ای وجود داشته باشد، می توان از همه آنها در جهت رسیدن به مقصد بهره گرفت(سبیلان اردستانی 1382).

5.       محور های دیپلماسی رسانه ای امریکا بر ضد جمهوری اسلامی ایران

با پیروزی انقلاب اسلامی ،ایران  از سلطه امریکا با در پیش گرفتن جهتگیری اعتراضات(نه شرقی، نه غربی)در سیاست خارجی ، ضمن دست رد زدن بر خوی مداخله گری ایالات متحده بر روش استقلال طلبی در عمل پافشاری کرده است.

بر قراری روابط پنهانی با لیبرال های نهضت آزادی در دولت موقت بازرگان به منظور انحراف مسیر انقلاب و حذف انقلابیون مذهبی از صحنه، محاصره اقتصادی و توقیف دارای هی ایران ، ماجرای ناکام طبس، طراحی و اجرای کودتاتی نا فرجام نوژه، صدور فرمان به صدام برای آغاز تهاجم علیه ایران، شدت بخشیدن به حربه ترور، بهرگیری فشار و دیپلماسی در جریان ایران از سوی مک فارلین، دخالت مستقیم در جنگ تحمیلی، اجرای سیاست مهار دو جانبه، صدور قطعنامه های ضد ایرانی از طریق شورای امنیت سازمان ملل و ده ها مورد دیگر از جمله اقدامات خصمانه ای است  که از سوی دست اندرکاران سیاست خارجی امریکا درد سه دهه گذشته به طور مستقیم و آشکار برای بر اندازی نظام جمهوری اسلامی ایران، طرح ریزی و اجراشده است؛اما به رغم تحمیل آثار زیان بار بر ایران با ناکامی روبه رو شده است. با وجود بهره گیری از عملیات روانی در اغلب این اقدامات و تحمل شکست های پی در پی هیئت حاکم واشنگتن ، ضمن توجه به تجربه اقدامات ناموفق قبلی، استفاده گسترده از شیوه ها و روش های جنگ روانی رابه منظور براندازی نظام جمهوری اسلامی ایران و شکست انقلاب اسلامی در دستور کار خود قرار داد. عمده ترین شیوه های جنگ روانی ایالات متحده علیه جمهوری اسلامی ایران در این مرحله عبارت بود از:

اول: وارد ساختن اتهامات خلاف واقع در تهاجم تبلیغاتی

دوم: القای اصلاحات برونزا و انحراف مسیر اصلاحات

تنظیم برنامه تبلیغاتی امریکا بر عهده اداره اطلاعات ایالات متحده است. این اداره، فعالیت های مربوط به بیش از 100 کتابخانه و دفتر خدمات اطلاعاتی در خارج، یک شبکه رادیو یی جهان گستر ، رادیو  مارتی مختص کوبا، رادیو آزادی ویژه ایران، خدمات مربوط به برنامه های تلویزیونی اعم از فیلم و خبر و برنامه های ویژه متععد را تنظیم می کند. وزارت امور خارجه به مبادله فرهنگی و دانشجو را ، که جنبه مهمی از تلاش های  تبلیغاتی امریکا ست بر عهده داردذ. علاوه بر این ، سیا نیز نویسندگان و سردبیران روزنامه های خارجی که به نفع ایالات متحده و سیاستهایش می نویسند، حمایت می کند. هدایت  برنامه های رادیویی علیه دولتهای انقلابی و مستقل در سیاست خارجی نظیر جمهوری اسلامی ایران هم بر عهده سیا است. راه اندازی رادیو آزادی به منظور تنگتر کردن حلقه محاصره تبلیغاتی و در نهایت براندازی نظام جمهوری اسلامی از جمله این موارد است.

دو خبر گزاری از بزرگترین خبر گزاری های جهان، یعنی خبرگزاری آسوشیتد پرس و خبرگزاری یونایتد پرس انترنشنال که مقر آنها در نیویرک است در انحصار ایالات متحده و در خدمت اطلاع رسانی تبلیغاتی این کشور است.

خبر گزاری آسوشیتد پرس که در سال 1227ه.ش(1848م) به صورت طرح مشترکی در مالکیت مطبوعات امریکا تاسیس شد، بیش از ده هزار عضو در 107 کشور جهان  دارد،3300 نفر علاوه بر دفاتر ی که تنظیبم فعالیت های رادیو و تلویزیون را بر عهده دارند در 107 دفتر در ایالات متحده و 62 دفتر در ماورای بحار کار می کنند/

خبر گزاری یونایتد پرس در سال1286ه.ش(1907م) تاسیس شد و فعالیت های بین المللی خود را از سال 1337ه.ش(1959م) آغاز کرد و تعداد6417 مشترک دارد. این خبر گزاری فعالیت های خود را در 114 کشور جهان آغز کرد و توسط ده هزار کارمند که در 238 دفتر کار می کنند، انجام می دهد. از سال 1927 م، این خبرگزاری نظام جدیدی در ارتباط با ذخیره اخبار آن به کار گرفت که در جمع آوری خبر و تحریر و فرستادن آن به طور خودکار و اتوماتیک ، مفید واقع می شود. روزانه 54/5 میلیون کلمه مخابرهمی کند که بعضی از آنها 48 زبان ترجمه می شود. علاوه بر این دو خبر گزاری مهم ایالات متحدهصدها خبر گزاری کوچک تر نیز وجود دارد؛ به عنوان نمونه می توان از خدمات خبری نشریه نیویورک تایمز یاد کرد که با دارا بودن 350 مشترک در 40 کشور به فروش می رسد . مجموعه این رسانه ها با رعایت اصولحرفه ای همامنگ با نظام سلطه برای رویارویی با کشور های آزادی خواه و مستقلی چون جمهوری اسلامی ایران فعالیت می کنند.

با اتکا به توانمندیهای تبلیغاتی،طی سالهای پس از پایان جنگ جهاانی دوم خلیج فارس و به طور مشخص پس از شکست دکترین نظم نوین جهانی جرج بوش به طور مداوم اتهامات سنتی و تکراری دستیابی به سلاح های کشتار جمعی ، بهره گیری از تروریسم، نقض حقوق بشر و اختلال در روند صلح خاورمیانه از سوی دست اندر کاران سیاست خارجی و دستگاه های تبلیغاتی واشنگتن، علیه جمهوری اسلامی  به نشانگاه هایی که قبلا اشاره شد، القا می شود. مهمترین محورهایی که در این زمینه موردد توجه و بهره برداری رسانه ای قرار گرفته اند، عبارتند از:

5-1. اتهام تلاش ایران برای دستیابی به سلاح های کشتار جمعی و هسته ای

دست اندر کاران و تاثیر گذاران بر دستگاه سیاست خارجی واشنگتن با تبلیغات گسترده خود ددر مناسبات های مختلف به طور مکرر مدعی شده اند که تهران، تلاش هایی را برای ساخت سلاح های اتامی و موشک های دوربرد حامل آن آغاز کرده است. آنها در خبر های پیش بینانه خود ادعا می کنند که در صورت استمرار تلاش های ایران ، این کشور خواهد توانست طی سالهای آینده به این از تسلیحات کشتار جمعی دست یابد که به منزله تهدید جدی صلح و امنیتبین المللی خواهد بود.

به رغم اینکه از سوی بازرسان سازمان بین المللی انژی اتمی ، طی گزارشهای متعددی اعلام شده  است که نشانی از طرح ها و برنامه های تولید سلاح های هسته ای در ایران نیافته اند و ایران نیز یکی از امضا کنندگان پیمان منع گسترش از سلاح های هسته ای است که به دست آوردن فناوری تاسیسات هسته ای ایران ، حساسیت خاصی از خود نشان داده است؛ چناچه در پی امضای قراداد تکمیلی نیروگاه اتمی بوشهر توسط روسیه ، ویلیام پری وزیر دفاع وقت امریکا در تاریخ 1373/10/19 ه.ش(10 ژانویه 1995م) در اظهار نظری اعلام کرد:

ایران ممکن است ظرف هفت تا 15 سال آینده به جنگ افزار هسته ای دست یابد... امرکا نگران دستیابی ایران به پلوتونیوم و اورانیوم شدیدا غنی شده و یا به دست آوردن جنگ افزار اتمی از این نوع است.

رادیو دولتی امریکا در تاریخ 1374/2/4 ه.ش(24 آوریل 1995م) در خصوص استعداد و توان ایران برای دستیابی به سلاح های اتمی گفت:

«ایالات متحده امریکا، متقاعد و مطمئن شده است که جمهوری اسلامی ایران در صدد دستیابی به توانایی تولید جنگ افزار اتمی است... ایران مجهز به سلاح اتمی برای همسایگان آن کشور و نیز برای منافع امنیتی امریکا خطری بسیار بزرگ و وخیم خواهد بود».

در مقابل سیل عظیم اتهامات ، ایران نیز به طور مکرر اعلام کردهکه به صورت صلح آمیز از فناوری و تکنولوژی هسته ای استفاده خواهد کرد و هیچ گونه تلاشی در جهت به دست آوردن سلاح اتمی در دستورکار خود ندارد. ایرانهمواره گفته استکه همچنان به تعهدات خود در برابر «کنواسیون منع تکثیر و کاربرد سلاح اتمی» وفادار است. بر اساس همین رویکرد، ادعا های واشنگتن از سوی تهران، دخالت در امور داخلی و مغایر با حاکمیت ملی ایران تلقی شده استکه جمهوری اسلامی  هیچ گاه از تلاش خود برای بهربرداری مسالمت آمیز از فناوری هسته ای صرف نظر نخواهد کرد.

پر واضع است که اتهامات امریکا در این خصوص ، بیش از اینکه جنبه واقعی داشته باشد. عمدتا جنبه سیاسی دارد. متقن ترین دلیل اینن امر هم برخورداری بازیگران کوچکی نظیر رژیم صهیونیستی از حدو 200 کلاهک هسته ای و عدم پیوستن آن به کنواسیون منع تکثیر سلاح های هسته ای و یا در اختیار داشتن برخی از همسایکان ایران ، نظیر پاکستان از توانمندی عملیاتی به کار گیری سلاح های هسته ای از یک سو  و سکوت معنی دار ایالات متحده در برابر آنها از دیگر سوست.

 چناچه استقلال در سیاست خارجی را وجه ممیزه ایران بعد از انقلاب با قبل از آن به حساب آوریم، بسیار طبیعی خواهد  بود که از سوی ایران تمهیدات پیشگیرانه ای نظیر ارتقای توانمندی دفاعی و نظامی به منظور رویارویی با تهدیدات احتمالی، که امنیت ملی اش را تهدید می کند، اندیشیده و به کار گرفته شود. بسیار طبیعی استکه توقعات، رفتار نامعقول، قیم مآبانه و مداخله گرایانه امریکا دراین خصوص، سیاست خارجی ایران بر نتابد و خود همین امر دیوار بی اعتمادی میان بازیگر را بیش از پیش بلندتر می سازد. همین رویکرد با روش های دقیق علمی و حرفه ای لازم است از طریق رسانههای داخلی و فرامرزی جمهوری اسلامی  برای افکار عمومی تبیین شود.

5-2. اتهام حمایت ایران از اقدامات تروریستی

رسانه های واشنگتن به تبع سیاستمدارت در مناسبتها ی گوناگون و در گستره وسیعی، تهران را به رهبری، دست داشتن و عملیات تروریستی در سطح جهان متهم می کنند و مخالفت ایران را با روند صلح در خاورمیانه نیز در همین راستا مورد ارزیابی قرار می دهند.

ایران در سال1984 م در فهرست کشور های حامی تروریست وزارت امور خارجه امریکا قرا گرفت. بعدها وزارت خارجه این کشور در تاریخچهردهم اسفند ماه 1371 ه.ش(5 مارس 1993م) د رجو تنش آلودی که در روایط دو کشور در حالگسترش بود، ایرانرا از فهرست کشورهایی نظیر عراق، لیبی، کوبا و کره شمالی که امریکا آنها را حامی تروریست می خواند ، تغییر و در صدر کشورهای حامی تروریسم قرار داد و جمهوری اسلامی  را خطرناک ترین دولت بانی تروریسم نامید. مقامات و دستگاههای اطلاع رسانی ایالات متحده با تبلیغاتگسترده و تکراری خود در این زمینه درصدد القای خطر ناشی از اقدامات تروریستی ایران بر آمدمد تا از این طریق، چهره خشونت طلب از رژیم جمهوری اسلامی ارائه کنند. برای مثالوارن کریستوفر وزیر امور خارجه وقت امریکا در تاریخ سیزدهم مهمر ماه 1374 ه.ش(15 اکتبر 1995م ) در مجمععمومی سازمان ملل گفت: ایران امروز کشور پیشتاز در پشتیبانی از تروریسم استو کوشیده است تااز طریق مسلح ساختن ، تامین هزینه و آموزش گروه های تروریستی مانند حزب الله لبنان، جهاد اسلامی فلسطینی ها و حماس ، روند صلح خاورمیانه را از مسیر خود منحرف سازد. ایالات متحده نقش رهبری را در رویارویی با خطر وو تهدی ایران متقبل شده است.رادیو دولتی امریکا نیز در تاریخ چهردهم اردیبهشت ماه 1374 ه.ش(24 اوریل1995م) همین اتهام تکراری را این چنین القا کرد « ایران بزرگترین پشتیبان تروریسم بین المللی در جهان است » مسئول هماهنگی امور ضد تروریستی در وزارت امور خارجه واشنتگتن نیز در تاریخ نهم تیر ماه 1376 ه.ش(30 ژوئن 1997م) در اظهار نظری گفت«ایران سالهای بسیار است که سوء قصد به جان مخالفان خود را در خارج به عنوان ابزار سیاست خارجی به کار برده است».

در این  مورد نیز پرونده حمایت های مالی و تسلیحاتی امریکا از مخالفان و یا ضد انقلابیون کشورهای مستقلل آن چنان واضح و قطور است که رسانه های نظام برای پرداختن بدان با  هیچ مشکلی روبه رو نخواهند بود؛ به عنوان نمونه اصولا  وقتی سازمان مجاهدین خلق(منافقین)گسترده ترین  و خونین ترین عملیات تروریستی را طی دو دهه انقلاب در ایان انجام دادند و موردحمایت رسنی تبلیغاتی مالی ایلات متحده قرار گرفتند و از سوی کنگره این کشور بودجه ای رسمی برای عملیات بر اندازی نظام جمهوری اسلامی در اختیار این کروهگ تروریستی خشونتطلب قرار می گیرد ، غیر واقعی بودم این اتهام آشکارا  به اثبات می رسد. علاوه بر این، حمایت های واشنگین از رژیم صهیونیستی تل آویو، که منبع تروریسم دولتی در منطقه  خاورمیانه است اثبات سیاسی بودن این اتهام را از اقامه هر استدلال دیگری بی نیاز می شازد.

5-3. اتهام نقض حقوق بشر از سوی ایران

کشورهای غربی و به ویژه امریکا مدعی وضع قواعدی در جهت رعایت حیثیت انسانی و حقوق طبیعی بشریت هستند. در حالی که در وضع این قواعد بدون توجه به ارزشهای حاکم بر سایر جوامع تنها ارزشهای جوامع غربی را به عنوان قواعد حقوق بشر مورد توجه قرار می دهند. با وجود این غربی ها اصرار دارند که همه ملل و جوامع قواعد مزبور را بپذیرند و در صورت عدم مطابقت رفتار جوامع گوناگون با این قواعد آن کشورها ناقض حقوق بشر تلقی می شوند. هر چند در همان موارد نیز با سرپوش گذاشتن بر تعدیات خود دیگر کشورها را به دروغ مورد اتهام قرار می دهند. رادیو دولتی امریکا در تاریخ نوزدهم آذر ماه 1374 ه.ش. (10 دسامبر 1995) اعلام کرد: در سراسر جهان مردم در مورد حقوق بشر به رهبری امریکا چشم دوخته اند.هم چنین صدای امریکا در تاریخ دوم نفروردین ماه 1374 ه.ش (22 مارس 1995م) اعلام کرد: گزارش وزارت امور خارجه امریکا می گوید در ایران حکومت همچنان یکی از عوامل اصلی نقض حقوق بشر انسانی است و در سال 1995م(1374 ه.ش) نیز هیچ گونه نشانه و قدینه ای که حاکی از بهبود وضعیت حقوق بشر باشد.، مشاهده نشده است. این رادیو موارد نقض حقوق بشر را که در گزارش وزارت امور خارجه این کشور آمده بود در موارد ذیل خلاصه کرد: از جمله موارد نقض پیوسته و حساب شده حقوق انسانی باید کشتارهای خارج از موازین قانونی و اعدامهای فوری شنکنجه متداول و سایر انواع رفتار خفت بار، ناپدید شدنها و دستگیریهای خودسرانه وجلوگیری از آزادی بیان ، اوضاع سخت و طاقت فرسای زندان، نبودن محاکمه عادلانه، جلوگیری از آزادی مطبوعات، آزادی انجمن و اجتماعات و آزادی مذهب نام برد.

برای کسانی که حتی مختصر اطلاعی از اسلام و تاریخ آن دارند روشن است که بحث حقوق بشراز دیدگاه اسلام صرفا بحث انفعالی و تطبیقی نیست که در برابر اندیشه های حقوقی و سیاسی غرب، تفکر مشابهی به نام حقوق بشر اسلامی مطرح شود و یا به صورت تطبیقی در مقایسه دو دیدگاه وضعیت حقوق بشر ایران را از عقب ماندگی حقوق بشر غربی تبرئه کند.اصولی چون کرامت انسان، آزادی، مساوات ، برخورداری از امنیت و دفاع مشروع، تامین اجتماعی تعلیم وتربیت، نفی اکراه و اجبار از حقوق و محرومان جامعه ، احترام  به مالکیت رعایت عدالت اجتماعی ودیگر  مفاهیم حقوق طبیعی ، فطری و قردادی انسان از جمله مقوله های حقوقی وسیاسی مندرج در فقه و تاریخ اسلام است که به طور مفصل و معقول ، قبلی از حقوق بشر  شهرت یافته امروز ی، مورد بحث قرار گرفته ولازم است رسانه ای نظام بویژه در بخشهای برونمرزی و به تبیین این مهم و افشای اتهامات پوشالی امریکا و جنایات این کشور و هم پیمانانش تجاوز گشترده به حقوق انسانها در فلسطین ، عراق، افغانستان و ... بپردازند.

5-4. اتهام ایجاد اختلال در روند صلح خاورمیانه از سوی ایران

روابط کشور های عربی و اسرائیل از واپسین روزهای جنگ جهانی ، که مقارن با تشکیل رژیم بود تا مقطع جنگ دوم خایج فارس در حالتکشمکش ، نزاع و تیرگی به سر می برد. یکی از پیامدهای سیاسی جنگ دوم خلیج فارس ، تحمیل اراده صهیونیست های امریکایی بر کشورهای عربی خاورمیانه برای سازش با رژیم صهیونیست اسرائیل بود. اما به رغم شروع مذاکرات میان اعراب ، اسرائیل تاکنون صلحی پایدار در میان طرفین بر قرار نشده است . ایالات متحده یکی از موانع اصلی بر سر راه سازش را موضعگیری اعتراضی ایران در برابر این قضیه معرفی می کند. واشنگتن مدعی است که تهرا ن با حمایت مالی ، سیاسی و معنوی خود از گروه های اسلام گرای فلسطینی حماس، جهاد اسلامی و نیز حزب الله لبنان از یک سو و در پیش گرفتن جهتگیری اعتراض آمیز سیاست خارجی خود در برابر سازش از دیگر سو، فرایند صلح را مختل ساخته است و مسئله به شکل های گوناگون در رسانه های امریکایی تبلیغ و ترویج می شود.

در مقابل ادعاهای امریکا، ایران ضمن اینکه حمایت مالی و تسلیحاتی خود را از گروه فلسطینی رد می کند به دلیلتضییع حقوق مردم فلسطین و نادیده گرفتن حقوق حقه آنها معاهدات پیشنهادی صلح و  استوار بودن پایه های رژیم صهیونیستی بر اشغالل و تجاوزازیک سو و استمرار اشغال بخشی از سرزمین های کشورهای اسلامی منطقه نظیر بلند یهای سوریه   بخش هایی جنوب لبنان و هم چنین نقطه تهدید فرض کردن رژیم صهیونیستی تل آویو برای جمهوری اسلامی به حمایت های سیاسی و معنوی خود از گروههای اسلام گرای مبارز فلسطین و لبنان ادامه می دهد.

ایران متعقد است تا زمانی که حق طبیعی مردم این مناطق با واگذاری سرزمین هایشان آنهابازگردانده نشود، منطقه صلحی با ثبات را به روی خود نخواهد دید و موضعگیری یکسویه و جانبدارنه واشنگتن در طرفداری از تل آویو، خود مانع اساسی برای دستیابی به صلح دائمی در منطقه خواهد بود. چنانکهدر جریان جنگ 22 روزه غزه افکار عمومی و بسیاری از نخبگان جهان براین اصل تاتکیدد کردند. باوجود این به واسطه نفوذ لابی صهیونیستی در دستگاه سیاستگذاری خارجی امریکا از یک سو و اهمیت استراتژیکی اسرائیل برای ایالات متحده از دیگر سو که بسان برج دیدبانی این کشور در میان کشورهای اسلامی در جهت تامین و حفاظت از منابع واشنگتن به ایفای نقش می پردازد، حمایت کاخ سفید  از رژیم صهیونیستی اسرائیل تشدید می گردد. رسانه های همسو شایسته است با تشریح تاریخ این منطقه و تجاوزات رژیم صهیونیستی بر طرح جامع جمهوری اسلامی مبنی بر بر گزاری انتخابات آزاد با حضور همه اهالی فلسطینی و تعیین حکومت مردمی در این منطقه تاکید کنند

در مجموع اهداف استراتژیک عملیات روانی امریکا علیه جمهوری اسلامی ایرانعبارتند از:

·         ارائه چهره مخوف از اسلام و جمهموری اسلامی نزدافکار عمومی جهان بویژه غرب

·         ترسیم ایران به عنوان محور شرارت در ممنطقه و جهان

·         تلقین نا کارآمدی دین در اداره جامعه و چالش مشروعیت

·         ارائه تصویر آرمانی از ارزش های لیبرال دموکراسی امریکا در مقابل ارزش های اسلامی

·         تلقین بروز  اجماع جهانی علیه ایران

در بررسی برنامه های دوشبکه رادیو فارسی فارسی امریکا،(رادیو صدای امریکا و رادیو فردا)که به  مدت دو هفته ضبط و با استفاده از روش تحلیل محتوا، موضوعات و روش های عملیات روانی این رسانه ها استخراج شد، نتایج نشان داد که امریکا در عملیات روانی خود علیه ایران به لحاظ موضوع، عوامل و روش متنوع عمل می کند(الیاسی 1384) ؛ از جمله مهمترین موضوعات و روشها عبارت است از:

-          جنگ قدرت بین مسئولان کشور              -   پنهانکاری مسئولان کشور

-          بی کفایتی مسئولان کشور                     - تبعیض جنسی در ایران

-          تمامیت خواهی حکومت                         - آموزش و پرورش ناکارآمد

-          گروه های فشار                                   - نهادهای نظامی

-          نهادهای اتصابی                                   - مردمی نبودن حکومت

-          القای یاس و ناامیدی در مردم                    - تهییج اقوام علیه نظام

-          تهییج اقلیتها علیه نظام                           - ترغیب مردم  به کنشهای اعتراض آمیز

-          تضعیف  روحیه نیروهای حامی نظام          - ایجاد اختلاف بین نظامیان

-          تشدید اختلاف گروه های درون نظام       -  ترغیب مردم به عدم مشارکت سیاسی

-          تضعیف ارزش ها و هنجارهای دینی       - ایجاد نگرش منفی در مردم نسبت به روحانیت

-          ایجاد نگرش منفی در مردم نسبت به حکومت اسلامی

-          ایجاد نگرش منفی در مردم نسبت به مسئولان نظام

دستگاه عملیات روانی امریکا در رادیو خود علیه ایران از میان موضوعات از سه  موضوع زیر، بیش از بقیه استفاده کرده است. مردمی نبودن حکومت ، بی کفایتی مسئولان کشور، جنگ قدرت بین مسئولان کشور.

همچنین بیشترین حجم عملیات روانی رادیویی امریکاعلیه ایران به موضوع حقوق و آزادیهای مردمی مریوط است به گونه ای که از بین پنجاه موضوع که بیشترمورد توجه قرار گرفته، 15 موضوع به این عامل اختصاص یافته است. فراوانی تکرار موضوعات مربوط به عامل آزادی  مردمی ، شامل موارد زیر است:

-          نقض حقوق بشر             - زندانیان سیاسی

-          نقض حقوق اقلیتها          - نبود آزادی بیا

-          سرکوب آزادی خواهان     - محدود ساختن مطبوعات

-          نارسایی قانون اساسی        - خشونت طلبی

-          سرکوب اهل هنر             - روشنفکر ستیزی

-          حجم زیاد زندانیان           - سرویس های مختلف اطلاعاتی

-          فیلترینگ                      - محدویت استادان

-          انتخابات غبر دمکراتیک

دو رادیوی مورد بحث در عملیات روانی خود علیه ایرانتلاش کرده اند تا به مخاطبان خود القا کنند که ایران آسیب های اجتماعی به اوج خودرسیده است؛ مردم از عملکرد متولیان نظام ناراضی هستند، حکومت ایران با محدود کردن آزادیهای اجتماعی .

نتیجه گیری(راهبرد ها و پیشنهادها)

«هو الذی علی عبده آیاتبیتات لیخر جکم من الظلمات الی النور»(سوره حدید، آیه 9): ( اوست خدایی که بر بنده اش آیاتی روشن فرو می فرستند تا شما را از تاریکها به نور هدایت کند)   .

امروز انسان بیشتر از همیشه به فهم آموزه های قرانی نیازمند است تا خود را از تاریکی های عصر فناوری و پیشرفت مادی خارج کند. او هم چنان که برای سلامت است خود به رعایت اصول تغذیه و  بهداشت نیازمند است  برای در امان ماندن فکر و اندیشه الهی خویش به ارتباط هر چه بیشتر باخدای خود نیازمند تر است و در ای راه تبیین راه های استواری و رویارویی با دشمنان ، خود از اهمیت ویژ های برخوردار است. لذا سیاستگذاران جمهوری اسلامی بویژه در حوزه رسانه ها می باید تببین و تبلیغ آموزه های اصیل و حیانی را برای هدایت و ثبات خود و مخاطبان در راس امور قرار دهند.

در عین حال، مطالب گفته شده تا به حال موئد این بود که هر کشوری که از امکانات  و تجهیزات رسانه ای قوی و برنامه ریزی کارآمدی برخوردار باشد در زمینه عملیات روانی فراملی نیز نسبت به کشور فاقد این دو عامل  ، موفقتر است . اما سئوال اینجاست   که آیا کشورهایی که توانایی رسانه ای آنها به اندازه کشور گارگزار نیست محکوم به شکست  حتمی در عملیات روانی  فراملی هستند. پاسخ به این سئوال منفی است مشروط بر اینکه کشورمقصد به صورت آگاهانه و فعال  این فرایند وارد شود وبه رویارویی که در ادامه در سه محور آورده می شود.

اول . تقویت بنیه اطلاعاتی و خبری کشور

یکی از نشانگاههای دیپلماسی در عملیاتروانی، کشور هدف است. به این منظور کارگزاران عملیات روانی سعی می کنند خلا ها و کاستیهای ارتباطی کشور هدف را شناسایی کنند و سپس بر اساس آن برنامه ریزی دیپلماسی رسانه ای خود را استوار سازند. بنابراین تعیین استراتژی  در این بخش با وضعیت کشور هدف، ارتباط مستقیم دارد و نمی توان برای تمامی موقعیت ها نسخه ای واحد تجویز کرد.لذا با توجه به عملیات روانی امریکا علیه عراق به عنوان یک نمونه دیپلماسی رسانه ای امریکا  در مورد عراق مورد بررسی قرار می گیرد. امریکا در این زمینه از  سه ابزار رسانه ای، رادیو های موج کوتاه،اینترنت و پشتیبانی از سایت های مخالف صدام و تلویزیون های ماهواره ای بهره گرفت. در تحلیل این سه وسیله با دو رویکرد می توان  برخورد کرد: الف: خلا های اطلاعاتی ب: عقب ماندگی فناوری

دولتی عراق پخش نمی شود و شهروندان عراقی برای دسترسی به این گونه اطلاعات که حجم زیادی از اخبار سیاسی عراق را نیز شامل می شود باید از مطبوعات داخلی ، رادیو های برونمرزی، تلویزیون های ماهواره ای و اینترنت استفاده کنند. علاوه بر اخبار در زمینه سرگرمی و نیز در حوزه موسیقی رسانههای داخلی عراق برنامه ریزی ندارند و کمتر مخاطبی رامی توانند ارضا کنند. بنابراین سرمایه گذاری روی رادیو تلویزیون و اینترنتبرای دیپلماسی رسانهای در راستای عملیات روانی جزو ارکان اصلی قرار گرفت.

در خصوص ضعف فناوری به علت نبودنبرنامه ریزی جامع در عرصه اینترنت در بسیاری از کشورهای اسلامی ، عرصه به سردمداران اینترنت یعنی امریکا و کشور های غربی محول شده است. و آنها نیز بخوبی در راستای اهداف خود از آن بهره می گیرند. با چند راه حل ساده اما منطقی می توان بر این مشکلات فائق آمد.

اول. در مورد اخبار سیاسی داخلی احزاب وگرو ها، پیشنهاد می شود که بخش های ویژه ای در برخی از شبکه های تلویزیونی برای این گونه اخبار راه اندازی شود تا مخاطبان خاص این نوع اخبار که از فرهیختگان  و رهبران فکری جوامع نیز هستند به استفاده از رسانه های بیگانه مجبور نشوند.

دوم. تهیه نظام جامع شبکه  اطلاعاتی و ارتباطی که باید عوامل ذیل در آن رعایت شود:

1.       تهیه  موتور جست وجو گر با توانایی تخصص

2.       همسان سازی تمامی سایت های اینترنتی سازمان ها

3.       تهیه سایتهای اینترنتی ویژه اقشار مختلف جامعه(از فرهیختگان تا افراد کم سواد)

4.       تهیه نرم افزا ترجمه اینترنتی برای تعامل با کشور های دیگر

5.       استفاده از سیتمهای ارتباطی برای سرعتبیشتر اینترنت

6.       ملزم ساختن سازمان های متبوعبرای اینترنتی کردن تمامی اسناد و مدارک مورد نیاز جامعه در بخش دولتی.

دوم. تقویت بنیه تبلیغی کشور

برنامه استراتژیک تبلیغی به معنای برنامه کلان و بلند مدت در عرصه ملی و فراملی است. این برنامه مشخص می کند هر یک از بخش های تبلیغی جامعه چه وظایفی را بر عهده دارند و باید به چه اهدافی برسند. اینبرنامه ریزی کلان امکان  برنامه ریزی خرد و کوچکتر را در سطوح پایین تر امکان پذیر می سازد واینموقعیترا فراهم می کند که تمامی بخش های جامعه برای رسیدن به هدف اصلی، هماهنگ و منسجم عمل کنند. برای این منظور عوامل ذیل باید مورد توجه قرار گیرد. مشخص بودن هدف کلان برنامه برای تمام برنامه ریزان ، مشخص بودن خط و مشی های رسیدن به هدف، انطباق و رویارویی با اقدامات حریف، برخورداری از سیتم بازخورد ی و برنامه سایبرتیکی برای اصلاح برنامه ، تمرکز تمامی امکانات در جهت تحقق هدف و پرهیز از پراکندگی.

سوم. استفاده از شیوه ها ی ضد تبلیغی

ضد تبلیغات ، تبلیغاتی خاص به منظور تکذیب و یا خنثی کردن تبلیغات دشمن و یا بهره برداری از همانتبلیغ علیه دشمن است. برای ضد تبلیغ دو رویکرد وجود دارد. تبلیغ و رفتار دشمن علیه کشور آماج و امکانات ضد تبلیغ قابل بهره برداری توسط کشور آماج. نظر به اینکه در تبلیغات از تمهیدات و ترفندهایی همچون تحریف،بزرگ نمایی، دروغ و غیره استفاده می شود، کشور آماج می تواند با افشاگری حرفه ای ترفند های تبلیغاتی  حریف، تاثیر تبلیغات آنها را به صفر نزدیک کند، و در بعضی مواقع حتی حریف را به عقب نشینی مجبور کند که این ضد تبلیغات بر اساس رفتار دشمن است، برای مثال،امریکا در جنگ عراق ادعا می کرد بغداد تصرف شده ولی سعید الصحاف وزیر اطلاع رسانی صدام با آمدن جلوی دوربین و نشان دادن فضای بغداد، تبلیغات امریکا را خنثی می کرد. در ضد عملیات روانی علاوه بر استفاده از امکانات وو تجهیزات کشور خود، باید از رسانه ها و امکانات کشور های دیگر نیز سود برد. به این مفهوم که رسانه های جهانی حداقل ادعای بی طرفی را دارند و می توان با فشارآوردن بر آنها، دیدگاه خود را (البته به صورت حرفه ای و زیرکانه) از طریق این رسانه ها در سطح جهان انعکاس داد و به این ترتیب ترفندها و تمهیدات دیپلماسی رسانه ای دشمنان را خنثی کرد. البته این امر زمانی محقق می شود که در ارتباط با این رسانه ها آسان و هم چنین  حرفه ا ی گری مصاحبه کنندگان کشور مقصد حل شده باشد. علاوه بر رسانه های جهانی می توان از رسانه های کشورهای دیگر نیز در عملیات روانی بهره برد نمونه آن در جنگ 2003 خلیج فارس مشاهده شد. در این جنگ صدام از تمامی رسانه های جهان دعوت کرد که برای انعکاس جنگ به عراق بیایند. در این راستا 2700 خبر نگار به عراق اعزام شدند و توانستند صحنه هایی از کشته  شدن و زخمی شدن غیر نظامیان بویژه کودکان و نوجوانان و زنان را به تصویر کشند و ادعای پوچ امریکا و انگلیس مبنی بر درگیری با نظامیان را که در جنگ 1991 نیز رخ داده بود این بار خنثی کنند. بنابراین در ضد تبلیغات باید روی همه رسانه در جهان اعم از جهانی وملی با توجه به استراتژی تبلیغاتی حساب ویژه ای باز کرد(سبیلان اردستانی 1383).

تاکید می شود برای رویارویی با عملیات روانی امریکا علاوه بر اقدامات اطلاعاتی و رسانه ای می باید اقدامات عملی برای رفع مشکلات داخلی و نزدیکی بیش از بیش مردم و مسئولاناز یک سو و تلاش برای تضعیف توانمندی های منفی دشمن از سوی دیگر صورت پذیرد. در نهایت برای رویارویی با عملیات روانی امریکا موارد ذیل برای مطالعات گسترده تر و برنامه ریزی عملی در آینده پیشنهاد می شود:

·          بررسی اقدامات عملی نظامی، اقتصادی و سیاسی

·         بررسی پیامدهای بلند مدت، نامرئی وو غیر مستقیم اقدامات عملی

·         بررسی خلا ها و نواقص ایالات متحده قابل بهربرداری در عملیات روانی

·         بررسی پیامدهای روانی و تبلیغی انعکاس یافته

·         رابطه بین پیامدهای تبلیغی و اقدامات عملی امریکا و نواقص و خلا های موجود در کشور

·         بررسی تاثیرات پیامدهای تبلیغی فراملی بر کشور

·         بررسی پیامدهای تبلیغی ارائه شده خارج از کشور و تاثیرات آنها بر سازمان های تاثیر گذار

·         ارائه راهکار های تبلیغی و عملی برای رویارویی با عملیات روانی انجام شده

·         ایجاد دستگاه هماهنگ کننده بین تمام ارکان نظام برای ایجاد  یا رویارویی با عملیاتروانی

·         پرورش و به کار گیری نیرو های متخصص در اجرای عملیات روانی

امید است با توکل بر ذات اقدس احدیث و بهره مندی مطلوب از امکانات و نعماتالهی کشور اعم از مادی، انسانی و معنوی بتوانیم ضمن رویارویی با دسیسه های دشمنان اسلام و نظام پرچم انقلاب را به صاحب اصلی آن حضرت ولی الله الاعظم (عج الله تعالی فرجه) برسانیم.

منابع

-          الیاسی، محمد حسین(1382)افکار عمومی امریکا و عملیات روانی و دستگاه حکومتی...، فصلنامه عملیات روانی، شمماره 2

-          اسدی، علی(1371)افکار عمومی،تهران،سروش

-          الیاسی ، محمد حسین (1384)فرایند و منابعشکل دهی افکار عمومی آمریکاییان، فصلنامه عملیات روانی، سال 2 ، شماره 9

-          حسینی، حسین(1380) مجموعه مقالات جنگ روانی ، تهران،دانشگاه امام حسین(ع)

-          زورق،محمد حسن(1377)مبانی تبلیغ، تهران،سروش

-          سبیلان اردستانی ، حسن(1383)عملیاتی سازی عملیات روانی،فصلنامه عملیات روانی ، شماره 5

-          سبیلان اردستانی ، حسن(1382) دیپلماسی عمومی امریکا، تهران،اداره پژوهش صدا و سیما

-          سورین،ورنو و تائی نگار،جیفر(1381)نظریه های ارتباطات، علیرضا دهقان، انتشارات دانشگاه تهران

-          ساروخانی،باقر(1381) جامعه شناسی ارتباطات،تهران، انتشارات سپاه پاسداران

-          شاه محمدی،عبدالرضا(1382) وسایل ارتباطی سربازان اصلی میدان جنگهای نوین،فصلنامه پژوهش و سنجش

-          شیرازی ، محمد(1376) عملیات روانی وتبلیغات، تهران، انتشارات سپاه پاسداران

-          شکر خواه،یونس(1383)، رسانه ها و جنگ روانی، فصلنامه عملیات روانی،سال2،شماره 1

-          شیرازی ، محمد(1380) جنگ روانی، تهران،دانشگاه امام حسین(ع)

-          تافلر،آلوین(1374) جنگ و یاد جنگ،مهدی بشارت، تهران ، اطلاعات

-          فرشچی،علیرضا(1382)جنگ روانی نامتقارن؛فصلنامه عملیات روانی،سال1،شماره 3

-          کارنو، گران(1367)جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی،باقر سارو خانی و منوچهر محسنی، تهران،اطلاعات

-          یزدان فام،محمود(1382)فرایند اثر گذاری عملیات روانی ،مادر

-       Fridman,H(1998)psychological,www.pay.org

-       Kramer.T(1982)WWW.B.S.IR.it

-       Sandler,L(1988) psychological warfar.www.oha.ir

-       The Battle of greek and Persian Encounter,www amazon. Ca/axes/obits/asian/074324450

-       Johan Aquila and David Ronfeldt, The Advent of Netware(RAND,MR-678-OS,1996)